Ποιο είναι το πιο ωφέλιμο πρόγραμμα ανατροφής για τα παιδιά μετά το χωρισμό ή το διαζύγιο των γονιών τους; Είναι καλύτερα τα παιδιά να ζουν πρωτίστως ή αποκλειστικά με τον έναν γονέα σε Αποκλειστική Φυσική Επιμέλεια: ΑΦΕ (Sole Physical Custody: SPC) και να περνούν κάποια χρονικά διαστήματα με τον άλλο γονέα τους; Ή έχουν καλύτερα αποτελέσματα όταν ζουν με κάθε γονέα τουλάχιστον το 35% του χρόνου σε μια οικογένεια Κοινής Φυσικής Επιμέλειας: ΚΦΕ (Joint Physical Custody/shared parenting: JPC); Επιπλέον, είναι η ΚΦΕ ευεργετική όταν οι γονείς έχουν έντονη, συνεχιζόμενη σύγκρουση; Είναι άραγε αλήθεια, ότι η ΚΦΕ είναι κατάλληλη και επιλέγεται μόνο από μια πολύ ιδιαίτερη ομάδα γονέων – εκείνων με υψηλότερα εισοδήματα, χαμηλότερη σύγκρουση και περισσότερες σχέσεις συνεργασίας που αμοιβαία και εθελοντικά συμφωνούν να μοιράζονται την επιμέλεια από την αρχή; Για να απαντήσει σε αυτές τις ερωτήσεις η Δρ Linda Nielsen* εξέτασε 60 μελέτες που συνέκριναν τα αποτελέσματα των παιδιών σε οικογένειες ΑΦΕ και σε οικογένειες ΚΦΕ.
Από την παρούσα έρευνα προέκυψαν πολλά ευρήματα τα οποία αμφισβητούν τις κοινές πεποιθήσεις που μπορεί να οδηγήσουν σε αποφάσεις επιμέλειας που συχνά δεν είναι προς το πραγματικό συμφέρον των παιδιών. Δίνονται οι πιο περιεκτικές αναλύσεις των ποσοτικών μελετών που συγκρίνουν τα αποτελέσματα των παιδιών χωρισμένων γονιών σε Κοινή Φυσική Επιμέλεια (ΚΦΕ) και Αποκλειστική Φυσική Επιμέλεια (ΑΦΕ), συνοψίζοντας όλες τις 60 σχετικές μελέτες που υπήρχαν μέχρι το χρόνο (δηλ. το 2018) προετοιμασίας των αναλύσεων και συγγραφής του άρθρου. Σε σύγκριση με τα παιδιά σε ΑΦΕ, τα παιδιά σε ΚΦΕ σε 34 (από όλες τις 60) μελέτες είχαν καλύτερα αποτελέσματα σε όλους τους δείκτες ευημερίας, σε 14 μελέτες είχαν καλύτερα αποτελέσματα σε πολλούς δείκτες και ίσα αποτελέσματα σε άλλους δείκτες, σε 6 μελέτες είχαν ίσα αποτελέσματα σε όλους τους δείκτες και σε 6 άλλες μελέτες χειρότερα αποτελέσματα μόνο σε 1 δείκτη, αλλά ίσα ή καλύτερα αποτελέσματα σε όλους τους άλλους δείκτες. Οι δείκτες ευημερίας περιλάμβαναν: ακαδημαϊκά επιτεύγματα, συναισθηματική υγεία (άγχος, κατάθλιψη, αυτοεκτίμηση, ικανοποίηση ζωής), προβλήματα συμπεριφοράς (εγκληματικότητα, σχολική κακή συμπεριφορά, εκφοβισμός (bullying), ναρκωτικά, αλκοόλ, κάπνισμα), σωματική υγεία και ασθένειες που σχετίζονται με το άγχος και σχέσεις με γονείς, πατριούς/ μητριές και παππούδες- γιαγιάδες.
Μέσα από τις 60 μελέτες βρέθηκε ότι το μεγαλύτερο πλεονέκτημα για τα παιδιά ΚΦΕ ήταν οι καλύτερες οικογενειακές σχέσεις, καθώς έχει αποδειχθεί σταθερά στην έρευνα για την ανάπτυξη των παιδιών ότι οι στενές σχέσεις γονέα-παιδιού παρέχουν ένα ευρύ φάσμα ωφελειών στα παιδιά. Σε 22 από τις 23 μελέτες που αξιολόγησαν ποσοτικά τους οικογενειακούς δεσμούς, τα παιδιά ΚΦΕ είχαν στενότερες, πιο επικοινωνιακές σχέσεις και με τους δύο γονείς. Το επόμενο μεγαλύτερο πλεονέκτημα για τα παιδιά ΚΦΕ ήταν η καλύτερη σωματική και ψυχική υγεία. Σε 13 από τις 15 μελέτες που μελέτησαν την ψυχοσωματική υγεία, τα παιδιά ΚΦΕ ήταν σωματικά πιο υγιή και είχαν λιγότερα ψυχοσωματικά προβλήματα που σχετίζονται με το στρες (αϋπνία, εντερικά προβλήματα, πονοκεφάλους κ.λπ.). Επιπλέον, τα παιδιά της ΚΦΕ αξιολόγησαν τον εαυτό τους ως καλύτερα προσαρμοσμένο σε σχέση με τη σωματική υγεία, την ψυχολογική ευεξία, τις διαθέσεις και τα συναισθήματα, την ικανοποίηση με υλικούς πόρους, τις σχέσεις με τους γονείς, τις σχέσεις με συνομηλίκους, την κοινωνική αποδοχή και τον εκφοβισμό. Τα πιο αφοσιωμένα και καλύτερα συμπεριφερόμενα παιδιά ήταν εκείνα που είχαν καλές σχέσεις με τους γονείς τους, ειδικά με τους πατέρες τους. Μετέπειτα, κατά την εφηβεία, τα παιδιά ΚΦΕ ήταν καλύτερα προσαρμοσμένα από τα παιδιά ΑΦΕ σε μια σειρά δεικτών. Αν και ορισμένοι μπορεί να περίμεναν ότι οι έφηβοι που ήταν πολύ «νευρωτικοί» (με άγχος, ένταση, κατάθλιψη, λύπη) δεν θα προσαρμόζονταν τόσο καλά όσο ζούσαν σε δύο σπίτια (δηλαδή σε εναλλασσόμενη κατοικία και ίσο χρόνο και με τους δύο γονείς, βασικές προϋποθέσεις της ΚΦΕ), αυτό δεν συνέβη καθόλου. Σε 21 από τις 24 μελέτες, οι έφηβοι ΚΦΕ ήταν πιο καλά προσαρμοσμένοι από τους εφήβους ΑΦΕ σε πολλαπλές διαστάσεις εφηβικής συμπεριφοράς: ποτό, κάπνισμα, χρήση ναρκωτικών, επιθετικότητα, εκφοβισμό (bullying), διάπραξη εγκληματικών πράξεων και κακή σχέση με τους συνομηλίκους. Οι έφηβοι ΚΦΕ ανέφεραν ακόμη ότι είχαν καλύτερες σχέσεις και με τους δύο γονείς, τους θετούς γονείς και τους παππούδες-γιαγιάδες, σε σχέση με τους εφήβους της ΑΦΕ.
Μελετώντας το Α (ανατροφή) στο τρίπτυχο ΑΕΣ (Ανατροφή-Εισόδημα-Σύγκρουση), δηλαδή από την εξέταση της ποιότητας έναντι της ποσότητας στη σχέση γονέα-παιδιού, βρέθηκε ότι τα παιδιά που είχαν καλές σχέσεις με τον πατέρα τους, αλλά που δεν ζούσαν μαζί του τουλάχιστον το ένα τρίτο του χρόνου, δεν αποκόμισαν οφέλη. Τα παιδιά που έχουν με τον πατέρα τους τουλάχιστον το ένα τρίτο του χρόνου κατά τη διάρκεια της σχολικής εβδομάδας τους, έχουν εν τέλει καλύτερους δείκτες ευημερίας από τα παιδιά σε ΑΦΕ που διαθέτουν ελάχιστες ποσότητες χρόνου και λίγες ή καθόλου μεσοβδόμαδες διανυκτερεύσεις με τον πατέρα τους επειδή ζουν μόνιμα με τη μητέρα τους. Στην παρούσα εργασία τονίζεται ότι οι πατέρες, πρέπει να έχουν ίσο γονικό χρόνο (με ίσες διανυκτερεύσεις) και να ενθαρρύνονται να περνούν αυτόν τον χρόνο με τα παιδιά τους με ποικίλους θετικούς τρόπους. Είναι σαφές από τις 60 μελέτες ότι η ΚΦΕ χτίζει ουσιαστικότερες σχέσεις παιδιών – γονέων, σε σύγκριση με την ΑΦΕ. Μελετώντας το Ε (εισόδημα) στο ΑΕΣ (Ανατροφή-Εισόδημα-Σύγκρουση), οι παρούσες μελέτες έδειξαν ότι «τα χρήματα δεν αγοράζουν ευτυχία», δηλαδή τα παιδιά, γενικά, αποδίδουν καλύτερα στην ΚΦΕ παρά στην ΑΦΕ, ανεξάρτητα από το οικογενειακό εισόδημα.
Τέλος, μελετώντας το Σ (σύγκρουση) στο ΑΕΣ (Ανατροφή-Εισόδημα-Σύγκρουση), σύμφωνα με τις ποσοτικές αναλύσεις που έχουν συγκρίνει πραγματικά την ευημερία των παιδιών ΚΦΕ και ΑΦΕ σε οικογένειες υψηλών συγκρούσεων βρέθηκε ότι τα παιδιά σε οικογένειες υψηλής σύγκρουσης, γενικά, παρουσιάζουν υψηλότερους δείκτες ευημερίας στην ΚΦΕ, από ό, τι στις οικογένειες ΑΦΕ. Σε μεγάλο βαθμό αυτό οφείλεται στο ότι τα παιδιά ΚΦΕ έχουν στενότερες σχέσεις και με τους δύο γονείς τους, οδηγώντας έτσι στη μείωση του αντίκτυπου των υψηλών συγκρούσεων. Όταν συνυπολογίστηκε το επίπεδο της γονικής σύγκρουσης, τα παιδιά της συνεπιμέλειας είχαν και πάλι καλύτερα αποτελέσματα σε πολλαπλούς δείκτες ευημερίας. Η έντονη σύγκρουση δεν αναίρεσε τα οφέλη που συνδέονται με την κοινή ανατροφή, επομένως τα καλύτερα αποτελέσματα των παιδιών της ΚΦΕ δεν μπορούν να αποδοθούν σε χαμηλότερη γονική σύγκρουση. Οι γονείς της ΚΦΕ γενικά δεν είχαν καλύτερες σχέσεις συνεργατικής ανατροφής (co–parenting) ή σημαντικά λιγότερες συγκρούσεις από τους γονείς της αποκλειστικής επιμέλειας. Τα οφέλη που συνδέονται με τη ΚΦΕ δεν μπορούν να αποδοθούν σε καλύτερη συνεργατική ανατροφή των παιδιών ή σε χαμηλότερη σύγκρουση. Οι περισσότεροι γονείς της ΚΦΕ δεν συμφωνούν αμοιβαία ή οικειοθελώς με το σχέδιο ανατροφής από την αρχή. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, ένας γονέας αντιτάχθηκε αρχικά στο σχέδιο και συμβιβάστηκε ως αποτέλεσμα νομικών διαπραγματεύσεων, διαμεσολάβησης ή δικαστικών αποφάσεων. Ωστόσο, σε αυτές τις μελέτες, τα παιδιά της ΚΦΕ είχαν και πάλι καλύτερα αποτελέσματα από τα παιδιά της ΑΦΕ. Η διατήρηση ισχυρών σχέσεων και με τους δύο γονείς ζώντας σε οικογένειες ΚΦΕ φαίνεται να αντισταθμίζει τη ζημία της έντονης γονικής σύγκρουσης και του χαμηλού επιπέδου συνεργατικής ανατροφής. Παρόλο που η ΚΦΕ δεν εξαλείφει τον αρνητικό αντίκτυπο μίας έντονης, συνεχιζόμενης σύγκρουσης μεταξύ των διαζευγμένων γονέων, φαίνεται ότι μειώνει την ψυχολογική πίεση, το άγχος και την κατάθλιψη των παιδιών.
Η επισκόπηση των 60 μελετών σχετικά με την ΚΦΕ διαπιστώνει ότι, ανεξάρτητα από τη γονική σύγκρουση και το οικογενειακό εισόδημα, τα παιδιά σε οικογένειες ΚΦΕ – με εξαίρεση τις καταστάσεις όπου τα παιδιά χρειάζονται προστασία από έναν κακοποιητικό ή αμελή γονέα – έχουν καλύτερα αποτελέσματα σε μια ποικιλία δεικτών ευημερίας από ό,τι τα παιδιά που βρίσκονται σε αποκλειστική επιμέλεια. Η γνώση και η κατανόηση αυτών των ευρημάτων μάς επιτρέπουν να αποδομήσουμε μερικούς από τους μύθους σχετικά με την συνεπιμέλεια, ώστε να μπορούμε να εξυπηρετούμε καλύτερα τα συμφέροντα των εκατομμυρίων παιδιών των οποίων οι γονείς δεν ζουν πλέον μαζί.
Μπορείτε να δείτε μεταφρασμένο το άρθρο εδώ : Έρευνα_Nielsen
Η απόδοση του άρθρου στα Ελληνικά έγινε με πρωτοβουλία της ΑΜΚΕ «Ενεργοί Μπαμπάδες για τα δικαιώματα του Παιδιού» με την άδεια της συγγραφέως.
*Η Δρ. Linda Nielsen είναι καθηγήτρια Εφηβικής και Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Wake Forest (ΗΠΑ). Έχει γράψει πολλά άρθρα σχετικά με την συνεπιμέλεια και καλείται συχνά να μοιραστεί την έρευνα με νομοθετικές επιτροπές και επαγγελματίες του οικογενειακού δικαίου.
