Η Ένδοξη Επανάσταση (1688-1689) στην Αγγλία και η Γαλλική Επανάσταση (1789-1799) συγκαταλέγονται ανάμεσα στις πιο καθοριστικές επαναστάσεις στην ευρωπαϊκή ιστορία, καθώς διαμόρφωσαν σε βάθος τις πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές δομές των κρατών τους. Παρόλο που και οι δύο σηματοδότησαν τη μετάβαση από την απολυταρχία σε πιο δημοκρατικές μορφές διακυβέρνησης, οι διαφορές τους ως προς τις διαδικασίες, τις επιπτώσεις και τη μακροπρόθεσμη επιρροή τους είναι ουσιαστικές.
Η χρονική απόσταση ενός αιώνα μεταξύ των δύο επαναστάσεων αποκαλύπτει σημαντικές αλλαγές τόσο στις πολιτικές ιδέες όσο και στις κοινωνικές συνθήκες της Ευρώπης. Ενώ η Ένδοξη Επανάσταση του 17ου αιώνα ήταν σε μεγάλο βαθμό μια πολιτική ανατροπή που οδήγησε σε μια συνταγματική μοναρχία, η Γαλλική Επανάσταση, που ξέσπασε έναν αιώνα αργότερα, αποτέλεσε μια βαθιά κοινωνική και πολιτική ρήξη, ανατρέποντας όχι μόνο το παλιό καθεστώς αλλά και τις ίδιες τις θεμελιώδεις αρχές της διακυβέρνησης και των κοινωνικών ιεραρχιών. Η εξέταση αυτών των δύο επαναστάσεων επιτρέπει την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι ευρωπαϊκές κοινωνίες μετασχηματίστηκαν, καθώς και των διαφορετικών δρόμων που ακολούθησαν προς τη σύγχρονη δημοκρατία.
Ιστορικό Πλαίσιο
Η Ένδοξη Επανάσταση (1688-1689) ήταν μια πολιτική ανατροπή που οδήγησε στην εκθρόνιση του Ιακώβου Β’ και την άνοδο στον αγγλικό θρόνο του Γουλιέλμου Γ’ της Οράγγης και της συζύγου του, Μαρίας Β’. Η επανάσταση πυροδοτήθηκε από την αυταρχική διακυβέρνηση του Ιακώβου Β’, ο οποίος, ακολουθώντας φιλοκαθολική πολιτική, προσπάθησε να ενισχύσει τη μοναρχική εξουσία παρακάμπτοντας το Κοινοβούλιο. Ο διορισμός καθολικών αξιωματούχων σε καίριες θέσεις, η απόπειρα κατάργησης των περιορισμών κατά των Καθολικών και η γέννηση του γιου του, Ιακώβου Φραγκίσκου Εδουάρδου, το 1688 –που έθετε σε κίνδυνο τη διαδοχή προμηνύοντας μια καθολική δυναστεία– προκάλεσαν έντονη ανησυχία στους Άγγλους Προτεστάντες και τους κοινοβουλευτικούς κύκλους.
Σε απάντηση, μια ομάδα επτά επιφανών Άγγλων πολιτικών προσκάλεσε τον προτεστάντη Γουλιέλμο της Οράγγης, ο οποίος ήταν σύζυγος της Μαρίας, κόρης του Ιακώβου, να εισβάλει στην Αγγλία. Τον Νοέμβριο του 1688, ο Γουλιέλμος αποβιβάστηκε με τον στρατό του στο Τόρχεϊ της Νότιας Αγγλίας, και καθώς προέλαυνε, μεγάλο μέρος του αγγλικού στρατού και αριστοκρατίας τον υποστήριξε. Ο Ιάκωβος, βλέποντας την απομόνωσή του, επιχείρησε να διαφύγει, αλλά συνελήφθη και τελικά του επετράπη να εγκαταλείψει τη χώρα και να καταφύγει στη Γαλλία, όπου βρήκε προστασία στον Λουδοβίκο ΙΔ’.
Η Ένδοξη Επανάσταση χαρακτηρίζεται ως σχετικά ειρηνική, καθώς δεν σημειώθηκαν εκτεταμένες ένοπλες συγκρούσεις στην Αγγλία. Ωστόσο, η ανατροπή του Ιακώβου Β’ οδήγησε σε αναταραχές στην Ιρλανδία και τη Σκωτία, με μάχες όπως αυτή του Μπόιν το 1690, όπου ο Ιάκωβος ηττήθηκε οριστικά. Το πιο σημαντικό αποτέλεσμα της επανάστασης ήταν η υιοθέτηση της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων (Bill of Rights) το 1689, που περιόρισε αυστηρά την εξουσία του μονάρχη, καθιερώνοντας τη συνταγματική μοναρχία. Η Διακήρυξη επιβεβαίωνε την κυριαρχία του Κοινοβουλίου, την τακτική σύγκλησή του, την ελευθερία του λόγου μέσα σε αυτό και την απαγόρευση στον βασιλιά να επιβάλλει φόρους ή να διατηρεί μόνιμο στρατό χωρίς κοινοβουλευτική έγκριση. Η Ένδοξη Επανάσταση θεμελίωσε έτσι τη σύγχρονη κοινοβουλευτική διακυβέρνηση και αποτέλεσε ορόσημο για την πολιτική εξέλιξη όχι μόνο της Βρετανίας αλλά και του δυτικού κόσμου.
Η Γαλλική Επανάσταση (1789-1799) υπήρξε μια ριζοσπαστική κοινωνικοπολιτική ανατροπή που οδήγησε στη διάλυση του παλαιού καθεστώτος (Ancien Régime) και στη διαμόρφωση νέων δημοκρατικών θεσμών. Οι βασικές αιτίες της περιλάμβαναν τη βαθιά οικονομική κρίση που αντιμετώπιζε η Γαλλία λόγω των πολυδάπανων πολέμων και της κακοδιαχείρισης των οικονομικών από τον Λουδοβίκο ΙΣΤ’, τη βαριά φορολογία που επιβάρυνε αποκλειστικά τον τρίτο κοινωνικό τάξη (την αστική και αγροτική τάξη), καθώς και την αυξανόμενη επιρροή των ιδεών του Διαφωτισμού, που προέβαλαν την ισότητα, την ατομική ελευθερία και την κυριαρχία του λαού. Η επανάσταση ξεκίνησε το 1789 με τη σύγκληση των Γενικών Τάξεων, όπου το Τρίτο Τάγμα (οι εκπρόσωποι του λαού) αποσχίστηκε και ίδρυσε την Εθνοσυνέλευση, απαιτώντας συνταγματικές μεταρρυθμίσεις. Η Πτώση της Βαστίλης στις 14 Ιουλίου 1789, ένα γεγονός-σύμβολο της εξέγερσης ενάντια στη μοναρχική αυθαιρεσία, σηματοδότησε την έναρξη μιας περιόδου αναταραχής.
Τους επόμενους μήνες, οι επαναστάτες προχώρησαν σε θεμελιώδεις αλλαγές: η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη (Αύγουστος 1789) κατοχύρωσε τις αρχές της ελευθερίας, της ισότητας και της αδελφοσύνης, ενώ η μοναρχία περιορίστηκε δραστικά με το νέο Σύνταγμα του 1791. Ωστόσο, η πολιτική κρίση οξύνθηκε, καθώς οι βασιλείς επιχείρησαν να διαφύγουν (Απόπειρα φυγής στη Βαρέν το 1791) και οι ευρωπαϊκές μοναρχίες άρχισαν να απειλούν τη Γαλλία. Το 1792, η μοναρχία καταργήθηκε και ανακηρύχθηκε η Πρώτη Γαλλική Δημοκρατία, ενώ ο Λουδοβίκος ΙΣΤ’ εκτελέστηκε το 1793.
Η επανάσταση εισήλθε στην πιο βίαιη φάση της, γνωστή ως Περίοδος της Τρομοκρατίας (1793-1794), υπό την ηγεσία των Ιακωβίνων και του Ροβεσπιέρου. Χιλιάδες πολιτικοί αντίπαλοι και «εχθροί της επανάστασης» εκτελέστηκαν με τη γκιλοτίνα, ενώ το κράτος ανέλαβε δραστικά μέτρα για την ενίσχυση του στρατού και την κοινωνική αναδιοργάνωση. Μετά την πτώση του Ροβεσπιέρου το 1794, η εξουσία πέρασε σε πιο μετριοπαθείς δυνάμεις, αλλά η πολιτική αστάθεια συνεχίστηκε. Το 1799, η επανάσταση έφτασε στο τέλος της με το πραξικόπημα της 18ης Μπρυμαίρ, μέσω του οποίου ο Ναπολέων Βοναπάρτης κατέλαβε την εξουσία, εγκαθιδρύοντας το Διευθυντήριο και ανοίγοντας τον δρόμο για την άνοδο της Γαλλικής Αυτοκρατορίας. Η Γαλλική Επανάσταση άλλαξε ριζικά τη γαλλική κοινωνία και επηρέασε βαθιά την Ευρώπη, προωθώντας τις αρχές της λαϊκής κυριαρχίας, της ισότητας και των πολιτικών δικαιωμάτων, που θα καθόριζαν τις πολιτικές εξελίξεις του 19ου αιώνα.
Πολιτικές εξελίξεις και επιδράσεις
Η καθιέρωση της Συνταγματικής Μοναρχίας
Η Ένδοξη Επανάσταση του 1688 αποτέλεσε σημείο καμπής για την πολιτική ιστορία της Αγγλίας, καθώς οδήγησε στην περιορισμένη εξουσία του βασιλιά και στην ενίσχυση του Κοινοβουλίου. Ο Ιάκωβος Β΄, ο οποίος επιχείρησε να επιβάλει μια καθολική μοναρχία με αυταρχικές τάσεις, εκδιώχθηκε και τη θέση του πήραν ο Γουλιέλμος Γ΄ και η Μαρία Β΄, αποδεχόμενοι αυστηρούς περιορισμούς στην εξουσία τους. Η μοναρχία δεν είχε πλέον το απόλυτο δικαίωμα λήψης αποφάσεων χωρίς τη συναίνεση των εκλεγμένων αντιπροσώπων, γεγονός που έθεσε τα θεμέλια για τη μετεξέλιξη της Αγγλίας σε κοινοβουλευτική δημοκρατία. Αυτή η αλλαγή είχε διαχρονική σημασία, καθώς μετέτρεψε τη μοναρχία σε θεσμό με κυρίως συμβολικό ρόλο, ενώ η νομοθετική και εκτελεστική εξουσία πέρασε στα χέρια του Κοινοβουλίου.
Bill of Rights (1689) και η κατοχύρωση των ατομικών ελευθεριών
Το 1689, το αγγλικό Κοινοβούλιο υιοθέτησε το Bill of Rights, ένα θεμελιώδες νομοθέτημα που καθόρισε βασικές αρχές διακυβέρνησης και ατομικών δικαιωμάτων. Μεταξύ άλλων, διασφάλισε την τακτική σύγκληση του Κοινοβουλίου, την ελεύθερη έκφραση των βουλευτών, καθώς και την απαγόρευση της επιβολής φόρων και της διατήρησης μόνιμου στρατού χωρίς κοινοβουλευτική έγκριση. Επιπλέον, όρισε πως οι πολίτες είχαν το δικαίωμα να διαμαρτύρονται προς τον βασιλιά, ενώ παράλληλα απαγόρευσε τις αυθαίρετες συλλήψεις και τις υπερβολικές εγγυήσεις και ποινές. Αυτές οι διατάξεις έβαλαν τέλος στην απόλυτη μοναρχία, διαμορφώνοντας ένα πλαίσιο διακυβέρνησης που προστάτευε τις ελευθερίες των πολιτών και ενίσχυε τον ρόλο του Κοινοβουλίου ως θεματοφύλακα των δικαιωμάτων τους.
Act of Settlement (1701) και ο αποκλεισμός των Καθολικών από τον θρόνο
Το Act of Settlement, που ψηφίστηκε το 1701, είχε ως στόχο να διασφαλίσει ότι η αγγλική μοναρχία θα παρέμενε προτεσταντική, αποκλείοντας τους Καθολικούς από τη διαδοχή στον θρόνο. Ο νόμος αυτός ήταν αποτέλεσμα του φόβου επιστροφής σε μια απολυταρχική καθολική διακυβέρνηση, όπως είχε συμβεί κατά τη βασιλεία του Ιάκωβου Β΄. Έτσι, θεσπίστηκε ότι μόνο προτεστάντες απόγονοι της Σοφίας του Αννόβερου (γερμανικής πριγκίπισσας και εγγονής του Ιάκωβου Α΄) θα μπορούσαν να διεκδικήσουν το στέμμα. Αυτή η ρύθμιση καθόρισε τη μελλοντική πορεία της βρετανικής μοναρχίας, καθώς συνέβαλε στη μετάβαση στον Οίκο του Αννόβερου και επηρέασε τις πολιτικές και θρησκευτικές ισορροπίες της χώρας για αιώνες.
Ο διαχωρισμός των εξουσιών και η ενίσχυση του πρωθυπουργικού συστήματος
Η Ένδοξη Επανάσταση όχι μόνο μείωσε την εξουσία του βασιλιά, αλλά και ενίσχυσε τη διάκριση μεταξύ των τριών κλάδων εξουσίας: της εκτελεστικής, της νομοθετικής και της δικαστικής. Ο βασιλιάς δεν μπορούσε πλέον να παρεμβαίνει άμεσα στη δικαιοσύνη, ενώ οι αποφάσεις του έπρεπε να επικυρώνονται από το Κοινοβούλιο. Σταδιακά, ο ρόλος του Πρωθυπουργού αναβαθμίστηκε, καθώς αυτός έγινε ο κύριος διαχειριστής της εκτελεστικής εξουσίας, αντί του μονάρχη. Αυτό το νέο πολιτικό σύστημα αποτέλεσε το θεμέλιο για τη σύγχρονη κοινοβουλευτική δημοκρατία, όπου η εκλεγμένη κυβέρνηση έχει την κύρια ευθύνη διακυβέρνησης και η μοναρχία διατηρεί έναν τυπικό και εθιμοτυπικό χαρακτήρα.
Κατάργηση της μοναρχίας και εγκαθίδρυση της δημοκρατίας
Η Γαλλική Επανάσταση (1789-1799) σηματοδότησε το τέλος της απόλυτης μοναρχίας και την απαρχή μιας νέας εποχής για τη Γαλλία. Με την εκτέλεση του Λουδοβίκου ΙΣΤ’ το 1793, η χώρα ανακηρύχθηκε επίσημα σε δημοκρατία, απορρίπτοντας τη δυναστική διακυβέρνηση που είχε κυριαρχήσει για αιώνες. Η Πρώτη Γαλλική Δημοκρατία στηρίχθηκε στις αρχές της ελευθερίας, της ισότητας και της αδελφοσύνης, προσπαθώντας να δημιουργήσει ένα κράτος που θα ανταποκρινόταν στις ανάγκες του λαού αντί των προνομίων της αριστοκρατίας.
Εξάλειψη της αριστοκρατίας και του φεουδαρχικού συστήματος
Ένα από τα πιο ριζοσπαστικά μέτρα της Επανάστασης ήταν η κατάργηση της αριστοκρατίας και του φεουδαρχικού καθεστώτος, το οποίο είχε διαμορφώσει την κοινωνική και οικονομική ζωή της Γαλλίας για αιώνες. Τα φεουδαρχικά προνόμια των ευγενών και του κλήρου καταργήθηκαν, ενώ οι αγρότες απαλλάχθηκαν από τους βαρείς φόρους και τις υποχρεώσεις προς τους γαιοκτήμονες. Με τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη το 1789, επιβεβαιώθηκε η ισότητα όλων των πολιτών απέναντι στον νόμο, ενώ το φεουδαρχικό σύστημα αντικαταστάθηκε από ένα νέο μοντέλο κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης, βασισμένο στην ατομική ιδιοκτησία και την οικονομική ελευθερία.
Λαϊκή κυριαρχία και αρχές ισότητας
Η πολιτική φιλοσοφία της Γαλλικής Επανάστασης βασίστηκε στη λαϊκή κυριαρχία, δηλαδή στην αρχή ότι η εξουσία προέρχεται από τον λαό και όχι από έναν μονάρχη ή μια κληρονομική ελίτ. Οι δημοκρατικοί θεσμοί που καθιερώθηκαν, όπως η Εθνοσυνέλευση και η καθολική ψηφοφορία (αν και αρχικά περιορισμένη), επιδίωκαν να δώσουν φωνή στους πολίτες στη διαμόρφωση του κράτους. Παράλληλα, η έννοια της ισότητας έγινε κεντρικό στοιχείο της πολιτικής ζωής, καταργώντας τα ταξικά προνόμια και διαμορφώνοντας τις βάσεις για ένα σύγχρονο κράτος δικαίου. Οι αλλαγές αυτές αποτέλεσαν έμπνευση για πολλές επαναστάσεις και πολιτικά κινήματα σε όλο τον κόσμο, διαμορφώνοντας τη δημοκρατική παράδοση της σύγχρονης Ευρώπης.
Ομοιότητες και Διαφορές της Ένδοξης και της Γαλλικής Επανάστασης
Οι επαναστάσεις στην Αγγλία (1688) και τη Γαλλία (1789) ήταν δύο σημαντικά ιστορικά γεγονότα που άλλαξαν τον πολιτικό χάρτη της Ευρώπης, όμως διέφεραν σημαντικά ως προς τη φύση τους, τη διαδικασία τους και τα αποτελέσματά τους. Ενώ και οι δύο είχαν ως στόχο την ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών και τον περιορισμό της απολυταρχίας, η αγγλική επανάσταση αποτέλεσε μια σχετικά ειρηνική πολιτική αναδιάρθρωση, σε αντίθεση με τη γαλλική, η οποία σηματοδότησε μια ριζική κοινωνική και πολιτική ανατροπή.
1. Σταδιακή προσαρμογή έναντι βίαιης ανατροπής
Η Ένδοξη Επανάσταση στην Αγγλία ήταν περισσότερο μια σταδιακή προσαρμογή παρά μια πλήρης κατάρρευση του προηγούμενου καθεστώτος. Η εξουσία δεν καταργήθηκε, αλλά ανακατανεμήθηκε μεταξύ του βασιλιά και του Κοινοβουλίου. Ο βασιλιάς Ιάκωβος Β’ εκθρονίστηκε, όμως το πολιτικό σύστημα διατήρησε τους βασικούς του θεσμούς, προσαρμόζοντας τους κανόνες της διακυβέρνησης ώστε να διασφαλιστεί η ανώτερη θέση του Κοινοβουλίου. Ουσιαστικά, η Αγγλία διατήρησε τη μοναρχία, αλλά μετατράπηκε σε Συνταγματική Μοναρχία, όπου ο βασιλιάς δεν μπορούσε να κυβερνά χωρίς τη συγκατάθεση των εκλεγμένων αντιπροσώπων.
Αντίθετα, η Γαλλική Επανάσταση οδήγησε σε μια ριζική ανατροπή του καθεστώτος. Η μοναρχία δεν περιορίστηκε, αλλά καταργήθηκε εντελώς, με τον Λουδοβίκο ΙΣΤ’ να εκτελείται το 1793. Το κοινωνικό σύστημα άλλαξε από τη ρίζα του, με την αριστοκρατία να καταργείται και το φεουδαρχικό σύστημα να διαλύεται ολοκληρωτικά. Η Γαλλία πέρασε από ακραίες πολιτικές αλλαγές, όπως την περίοδο της Τρομοκρατίας, την άνοδο και πτώση του Ναπολέοντα, και τελικά την επιστροφή σε ένα νέο καθεστώς μοναρχίας, το οποίο και πάλι εξελίχθηκε.
2. Ο ρόλος της μοναρχίας
Ένα από τα βασικά σημεία διαφοροποίησης ήταν η τελική μοίρα της μοναρχίας. Στην Αγγλία, ο θεσμός της βασιλείας παρέμεινε, αλλά με σαφώς περιορισμένη εξουσία. Το Bill of Rights (1689) θεσμοθέτησε τη διακυβέρνηση με κοινοβουλευτικούς όρους, διατηρώντας τη μοναρχία ως συμβολικό και περιορισμένο θεσμό.
Στη Γαλλία, η μοναρχία αρχικά αντικαταστάθηκε από τη Δημοκρατία, αλλά η πολιτική αστάθεια οδήγησε στη Δικτατορία του Ναπολέοντα και αργότερα σε μια παλινόρθωση της μοναρχίας (1814). Αυτό δείχνει ότι η Γαλλία πέρασε από περισσότερες διακυμάνσεις προτού καταλήξει σε ένα σταθερό κοινοβουλευτικό σύστημα, σε αντίθεση με την Αγγλία, όπου η μετάβαση ήταν πιο ομαλή και μόνιμη.
3. Πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές
Η αγγλική επανάσταση ήταν κυρίως πολιτική, καθώς έθεσε τα θεμέλια της κοινοβουλευτικής κυριαρχίας χωρίς να διαταράξει δραματικά την κοινωνική δομή. Οι αριστοκράτες και οι γαιοκτήμονες παρέμειναν ισχυροί, ενώ το πολιτικό σύστημα έγινε πιο συνταγματικό, όχι επαναστατικό.
Αντίθετα, η γαλλική επανάσταση ήταν κοινωνική και πολιτική, καθώς κατήργησε πλήρως την αριστοκρατία και το φεουδαρχικό σύστημα. Όλοι οι πολίτες απέκτησαν ίσα δικαιώματα, καταργήθηκαν οι τίτλοι ευγενείας, και η ισότητα ενώπιον του νόμου έγινε θεμελιώδης αρχή. Αυτή η ριζική ανατροπή διαμόρφωσε τη σύγχρονη έννοια του εθνικού κράτους και της δημοκρατίας.
4. Μακροπρόθεσμος αντίκτυπος
Η Ένδοξη Επανάσταση είχε άμεσο και διαρκή αντίκτυπο, καθώς έθεσε τα θεμέλια του σύγχρονου κοινοβουλευτικού συστήματος. Η πολιτική σταθερότητα που επέφερε επέτρεψε στην Αγγλία να αναπτυχθεί οικονομικά και να πρωτοστατήσει στη Βιομηχανική Επανάσταση.
Η Γαλλική Επανάσταση, αντίθετα, δημιούργησε πολιτικές αναταράξεις για δεκαετίες, με εμφύλιες συγκρούσεις, εξωτερικούς πολέμους και εναλλαγές καθεστώτων. Ωστόσο, οι αρχές της (λαϊκή κυριαρχία, ισότητα, ελευθερία) αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για επαναστάσεις παγκοσμίως, επηρεάζοντας την Ευρώπη, τη Λατινική Αμερική και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Συμπέρασμα
Ενώ και οι δύο επαναστάσεις περιόρισαν την απόλυτη εξουσία των μοναρχών και έβαλαν τις βάσεις για τη δημοκρατία, η αγγλική ακολούθησε μια πιο σταδιακή και ελεγχόμενη διαδικασία, ενώ η γαλλική ήταν βίαιη, ριζοσπαστική και γεμάτη ακραίες πολιτικές μεταβολές. Η Αγγλία πέτυχε μια σταθερή ισορροπία μεταξύ μοναρχίας και κοινοβουλευτισμού, ενώ η Γαλλία πέρασε από διαδοχικές κρίσεις μέχρι να εδραιώσει ένα δημοκρατικό σύστημα.
Επιρροή της Ένδοξης και της Γαλλικής Επανάστασης στη Σύγχρονη Πολιτική Δομή
Οι επαναστάσεις της Αγγλίας (1688) και της Γαλλίας (1789) διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό τις πολιτικές δομές που συναντάμε σήμερα στις δύο χώρες. Παρόλο που προέκυψαν από διαφορετικά ιστορικά πλαίσια και είχαν διαφορετικά χαρακτηριστικά, και οι δύο έθεσαν τα θεμέλια για τη σύγχρονη δημοκρατία, επηρεάζοντας όχι μόνο τις δικές τους χώρες αλλά και τον υπόλοιπο κόσμο.
Η Αγγλία Σήμερα: Συνταγματική Μοναρχία και Κοινοβουλευτική Δημοκρατία
Η Ένδοξη Επανάσταση του 1688 έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του σύγχρονου κοινοβουλευτικού συστήματος της Βρετανίας. Με τη θέσπιση του Bill of Rights (1689), η εξουσία του μονάρχη περιορίστηκε δραστικά και το Κοινοβούλιο αναδείχθηκε ως το κυρίαρχο πολιτικό όργανο. Αυτή η εξέλιξη είχε διαχρονικές συνέπειες, οι οποίες είναι εμφανείς στη σημερινή πολιτική δομή του Ηνωμένου Βασιλείου.
1. Η διατήρηση της συνταγματικής μοναρχίας
Σήμερα, η Βρετανία παραμένει μια συνταγματική μοναρχία, όπου ο βασιλιάς (ή η βασίλισσα) είναι αρχηγός του κράτους, αλλά με κυρίως συμβολικό ρόλο. Η πραγματική διακυβέρνηση ανήκει στην εκλεγμένη κυβέρνηση και στο Κοινοβούλιο, με τον Πρωθυπουργό να είναι ο κύριος φορέας εκτελεστικής εξουσίας. Η διακυβέρνηση βασίζεται στην αρχή της κοινοβουλευτικής κυριαρχίας, σύμφωνα με την οποία όλες οι σημαντικές αποφάσεις λαμβάνονται από το Κοινοβούλιο και όχι από τον μονάρχη.
2. Ο θεσμός του Κοινοβουλίου και ο διαχωρισμός εξουσιών
Το βρετανικό πολιτικό σύστημα εξακολουθεί να λειτουργεί βάσει των θεσμών που διαμορφώθηκαν μετά την Ένδοξη Επανάσταση:
- Το Κοινοβούλιο αποτελείται από τη Βουλή των Κοινοτήτων (εκλεγμένους αντιπροσώπους) και τη Βουλή των Λόρδων (κληρονομικοί ή διορισμένοι λόρδοι).
- Ο Πρωθυπουργός είναι ο επικεφαλής της κυβέρνησης και εκλέγεται έμμεσα μέσω του Κοινοβουλίου.
- Το αγγλικό Σύνταγμα παραμένει άγραφο, λειτουργώντας μέσα από νομικά προηγούμενα, κοινοβουλευτικούς κανόνες και συμβάσεις.
3. Η επιρροή της Ένδοξης Επανάστασης στη διεθνή πολιτική
Το πολιτικό μοντέλο της Βρετανίας επηρέασε σημαντικά άλλες χώρες, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της Βιομηχανικής Επανάστασης και της αποικιοκρατίας. Πολλές χώρες, όπως ο Καναδάς, η Αυστραλία και η Ινδία, υιοθέτησαν κοινοβουλευτικά συστήματα βασισμένα στο βρετανικό πρότυπο. Επιπλέον, η ιδέα της συνταγματικής μοναρχίας συνεχίζει να αποτελεί μοντέλο για χώρες όπως η Ισπανία, η Σουηδία και η Ιαπωνία.
Η Γαλλία σήμερα: Η πέμπτη Γαλλική Δημοκρατία και η κληρονομιά της Επανάστασης
Η Γαλλική Επανάσταση του 1789 είχε πολύ διαφορετική επίδραση στη σύγχρονη πολιτική δομή της Γαλλίας. Σε αντίθεση με την Αγγλία, όπου η μετάβαση ήταν σταδιακή και ειρηνική, η Γαλλία βίωσε πολλαπλές ριζικές αλλαγές μέχρι να εδραιώσει τη δημοκρατία της. Από το 1789 μέχρι σήμερα, η χώρα έχει περάσει από πέντε Δημοκρατίες, δύο Αυτοκρατορίες και πολλές μοναρχικές παλινδρομήσεις, κάτι που καταδεικνύει την έντονη πολιτική ρευστότητα που προκάλεσε η επανάσταση.
1. Το ισχυρό προεδρικό σύστημα
Σήμερα, η Γαλλία λειτουργεί υπό την πέμπτη Γαλλική Δημοκρατία (από το 1958), η οποία θεσπίστηκε από τον Σαρλ ντε Γκωλ και βασίζεται σε ισχυρό προεδρικό σύστημα. Σε αντίθεση με τη Βρετανία, όπου η εκτελεστική εξουσία ανήκει στον Πρωθυπουργό, στη Γαλλία ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας έχει ευρείες εξουσίες, όπως:
- Τον έλεγχο της εξωτερικής πολιτικής και της άμυνας.
- Την εξουσία να διαλύει το Κοινοβούλιο και να προκηρύσσει εκλογές.
- Τη δυνατότητα διακυβέρνησης με διατάγματα σε κρίσιμες περιόδους.
Αυτή η ενισχυμένη προεδρική εξουσία αντικατοπτρίζει την επαναστατική παράδοση της Γαλλίας, που απορρίπτει τις αδύναμες κυβερνήσεις και επιδιώκει ισχυρή και κεντρική ηγεσία.
2. Η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας και η έννοια του κοσμικού κράτους
Η Γαλλική Επανάσταση καθιέρωσε την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, αντικαθιστώντας την έννοια του “θείου δικαιώματος των βασιλέων” με την ιδέα ότι η εξουσία ανήκει στον λαό. Σήμερα, αυτό αποτυπώνεται στα εξής στοιχεία:
- Η Γαλλία έχει άμεσες προεδρικές εκλογές, όπου οι πολίτες επιλέγουν τον αρχηγό του κράτους.
- Ο διαχωρισμός εκκλησίας και κράτους (laïcité) είναι απόλυτος, με τη θρησκεία να μην έχει ρόλο στη διακυβέρνηση.
3. Η έμφαση στην ισότητα και τα ατομικά δικαιώματα
Οι αρχές της ελευθερίας, ισότητας και αδελφότητας της Γαλλικής Επανάστασης διατηρούνται σήμερα στο Σύνταγμα της Πέμπτης Δημοκρατίας. Το γαλλικό κράτος έχει ισχυρούς μηχανισμούς κοινωνικής πρόνοιας, με δωρεάν εκπαίδευση, καθολική υγειονομική περίθαλψη και προστασία των πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων.
4. Η παγκόσμια επιρροή της Γαλλικής Επανάστασης
Οι ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης περί δημοκρατίας, ισότητας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων ενέπνευσαν πολιτικά κινήματα σε όλο τον κόσμο, από την Αμερικανική Επανάσταση μέχρι τις λατινοαμερικανικές εξεγέρσεις του 19ου αιώνα. Οι αρχές της επηρέασαν επίσης τη Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ και πολλά σύγχρονα δημοκρατικά συντάγματα.
Συμπέρασμα
Οι πολιτικές δομές της Αγγλίας και της Γαλλίας διαμορφώθηκαν μέσα από τις επαναστάσεις τους, αντανακλώντας τις ιδιαίτερες ιστορικές τους διαδρομές και τα διαφορετικά πολιτικά τους οράματα. Η Αγγλία, μέσα από τη βαθμιαία εξέλιξη του κοινοβουλευτισμού, εδραιώθηκε ως μια συνταγματική μοναρχία, όπου η εξουσία κατανέμεται μεταξύ του κοινοβουλίου και του στέμματος. Αντίθετα, η Γαλλία, επηρεασμένη από την έντονη επαναστατική της παράδοση, διαμόρφωσε ένα προεδρικό σύστημα με ισχυρή εκτελεστική εξουσία, στοχεύοντας σε ένα συγκεντρωτικό μοντέλο διακυβέρνησης. Αυτές οι θεσμικές επιλογές δεν αποτελούν απλώς ιστορικά γεγονότα αλλά συνεχίζουν να επηρεάζουν τη σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα, αποδεικνύοντας πως οι επαναστάσεις δεν ήταν απλώς στιγμιαίες ρήξεις, αλλά σημεία καμπής με διαχρονικό αντίκτυπο. Η διαμόρφωση των δημοκρατικών θεσμών τους καταδεικνύει ότι οι ιστορικές εμπειρίες κάθε έθνους χαράσσουν μοναδικές πολιτικές πορείες, οι οποίες εξακολουθούν να καθορίζουν τις λειτουργίες και τις προκλήσεις των σύγχρονων κρατών.
Βιβλιογραφικές Πηγές.
- Norman Davies “Η Ιστορία της Ευρώπης”
- Georges Lefebvre “Η Γαλλική Επανάσταση”
- Edward Vallance “Η Ένδοξη Επανάσταση: 1688 – Η Ανατροπή του Ιακώβου Β’ και η Εγκαθίδρυση της Συνταγματικής Μοναρχίας”
- Jack A. Goldstone “Επαναστάσεις: Ιστορικές και Συγκριτικές Προσεγγίσεις”
