Η Κατερίνη είναι μία πόλη με συνεχή δυναμική ανάπτυξη. Διαθέτει πέντε κτίρια που έχουν χαρακτηριστεί ως διατηρητέα και αποτελούν πολύτιμα δείγματα της πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής της ιστορίας. Αυτά τα κτίσματα που προστατεύονται από ειδική νομοθεσία είναι ο Κοιμητηριακός Ναός της Αγίας Αικατερίνης, το κτίριο της Αστικής Σχολής, το πρώην Αρχοντικό Τσαλόπουλου, το πρώην Οθωμανικό Διοικητήριο και η Οικία Τσιουπλή.
Σκοπός αυτού του άρθρου, είναι να ενημερώσει και να αναδείξει τόσο τα διατηρητέα κτίρια, όσο και άλλα κτίρια – μνημεία της Κατερίνης.
Αγία Αικατερίνη
Ο Κοιμητηριακός Ναός Αγίας Αικατερίνης εκτιμάται ότι χτίστηκε σε θέση προγενέστερου ναού, πριν το 1931. Η σημαντικότητα του ναού οφείλεται στο γεγονός ότι σήμερα αποτελεί την παλαιότερη εκκλησία της πόλης που βρίσκεται σε λειτουργία. Ο ναός διατηρεί στοιχεία από προγενέστερα στάδια ανέγερσης εκκλησιών και εμπεριέχει εικόνες που μας αποκαλύπτουν στοιχεία για την εξέλιξη της τοπικής εκκλησιαστικής τέχνης. Ο αρχιτεκτονικός του ρυθμός είναι βασιλική, με τρία κλίτη.
Αστική Σχολή
H Ελληνική Κοινότητα Κατερίνης έχτισε αυτό το έργο τέχνης το 1905 με πρωτοβουλία του τότε Επισκόπου Κίτρους, Παρθενίου Βαρδάκα. Στο παρελθόν λειτούργησε ως εκπαιδευτήριο (1ο Δημοτικό Σχολείο Κατερίνης). Σήμερα φιλοξενεί εκθέσεις και εκδηλώσεις. Από αρχιτεκτονικής άποψης, χαρακτηρίζεται από απλότητα και συμμετρία. Ακολουθεί τα κλασικιστικά πρότυπα και αποσκοπεί σε μια αισθητική η οποία τονίζει την αρμονία και τον μνημειακό χαρακτήρα του, ακριβώς όπως αρμόζει σε ένα κτίριο με κύρος. Έχει έναν όροφο, με ημιυπόγειο και τετράρριχτη στέγη. Τέλος, τα δωμάτιά του είναι ίσα τοποθετημένα στις δύο πλευρές του κεντρικού διαδρόμου.
Κέντρο Τεχνών «Εννέα Μούσες» (πρώην Αρχοντικό Τσαλόπουλου)
Το διατηρητέο κτίριο – Κέντρο Τεχνών «Εννέα Μούσες» (πρώην Αρχοντικό Τσαλόπουλου) χτίστηκε το 1908 από τον δικηγόρο και πολιτικό, Δημήτριο Τσαλόπουλο. Το κτίριο περιήλθε στον Δήμο Κατερίνης μέσω απαλλοτρίωσης. Από το 1999 ξεκίνησε η αποκατάστασή του από τους αρχιτέκτονες Β. Αντωνακάκη, Α. Χαριτόπουλο , Α. Κανσουζίδου, τον πολιτικό μηχανικό Ι. Οικονόμου και τον μηχανολόγο Δ. Κανδυλιάρη. Αρχιτεκτονικά, εφαρμόζει τις αρχές της αρμονικής διάταξης του κλασικιστικού ρυθμού. Είναι διώροφο με ημιυπόγειο, και χαρακτηριστικό του γνώρισμα αποτελεί η πυργοειδής εξέχουσα δομή στη νοτιοδυτική του γωνία. Εσωτερικά, η κεντρική σάλα βρίσκεται στο επίκεντρο του χώρου ενώ την περιβάλλουν τα δωμάτια.
Κτιριακό συγκρότημα Καπνικού Σταθμού
Ο Καπνικός Σταθμός Κατερίνης ιδρύθηκε τη δεκαετία του 1950 και, για αρκετά χρόνια, αποτέλεσε κέντρο έρευνας και ανάπτυξης του καπνού «Σαμψούς» (ή «Κατερίνης») ο οποίος ήταν προσαρμοσμένος να αναπτύσσεται σε περιοχές με ξηρό κλίμα, καθώς εισήχθη από πρόσφυγες του Πόντου που ήρθαν στην Ελλάδα. Ο Σταθμός λειτουργούσε σε τρία βασικά κτίρια. Δύο από αυτά ήταν οι αποθήκες και τα γραφεία τα οποία είχαν ορθογωνικό σχήμα και δίρριχτη κεραμοσκεπή και τρίτο η διώροφη κατοικία του διευθυντή με υπόγειο.
Οθωμανικό Διοικητήριο Κατερίνης
Το παλαιό οθωμανικό διοικητήριο είναι σήμερα γνωστό ως το Ε’ Γυμνάσιο Κατερίνης. Πιθανότατα, πρόκειται για το παλαιότερο κτίριο στην Κατερίνη, καθώς ανοικοδομήθηκε ανάμεσα στα τέλη του 19ου αιώνα με αρχές του 20ου. Αρχικά αποτέλεσε διοικητήριο του καζά της Κατερίνης, όμως από το 1925 μέχρι σήμερα λειτουργεί ως Γυμνάσιο, έχοντας δεχτεί πολλαπλές μεταγενέστερες επεμβάσεις. Είναι ένα κτίριο με απλό και λιτό σχεδιασμό και η μόνη του λεπτομέρεια παρουσιάζεται στους αγγέλους που διακοσμούν τα δύο ζεύγη κιόνων του προστώου στην κεντρική είσοδο. Επίσης, διαθέτει εξώστες και ένα εσωτερικό κλιμακοστάσιο, ενώ ιδιαίτερο είναι το υαλοστάσιο στη δυτική του όψη.
Οικία Τσιουπλή
Ανεγέρθη το 1909 ως κατοικία από τον κτηματία Τσιουπλή. Ξεχωριστό χαρακτηριστικό της είναι η ύπαρξη ανθρώπινων και ζωόμορφων κεφαλών σε διάφορες γωνίες του, οι οποίες ήταν συχνά βασισμένες στα πρόσωπα των μαστόρων ή του κτήτορα. Αυτές οι μορφές παρατηρούνται και σε άλλα παλαιά κτίσματα στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια όπου οι άνθρωποι θεωρούσαν πως οι αποκρουστικές αυτές μορφές λειτουργούσαν ως προστασία από το κακό. Στον ίδιο λόγο οφείλεται και η ύπαρξη του ανάγλυφου σταυρού στην ανατολική μεριά του σπιτιού. Επιπλέον, αποτελείται από δύο ορόφους και ένα ημιυπόγειο.
Οικία Μπίσμπα
Χτίστηκε το 1934 από τον Κωνσταντίνο Μπίσμπα. Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το ισόγειό του στέγαζε γραφεία από το γερμανικό διοικητήριο ενώ η οικογένεια κατοικούσε στον όροφο. Για σύντομο χρονικό διάστημα μετά τον πόλεμο, φιλοξένησε την οικογένεια του πρώτου νομάρχη Πιερίας, Γεωργίου Καλλία. Το κτίριο έχει φανερές επιρροές από το εκλεκτικιστικό ρεύμα, που χαρακτηρίζεται από το συνδυασμό διαφορετικών αρχιτεκτονικών στοιχείων, καθώς και από τη συμμετρία και τη μνημειακή μορφή στα κτίσματα.
Τουρμπές
Αποτελεί ένα από τα παλαιότερα κτίσματα της Κατερίνης, που χρονολογείται από τον 18ο ή τον 19ο αιώνα. Πρόκειται πιθανότατα για έναν τουρμπέ, δηλαδή ένα ταφικό μνημείο της οθωμανικής περιόδου, και όχι τζαμί, όπως συχνά αποκαλείται. Έχει εξαγωνική βάση και είναι καλυμμένο με τρούλο.
Χατζόγλειο
Το Χατζόγλειο κατασκευάστηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1950 και λειτούργησε ως καπναποθήκη και οικία του Πόντιου πρόσφυγα και καπνέμπορου Θεόδωρου Χατζόγλου. Αυτός, με τον θάνατό του, κληροδότησε το κτίριο στο Ελληνικό Δημόσιο, όμως αυτό παρέμεινε αναξιοποίητο, και το 1999 πέρασε στην ιδιοκτησία της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Πιερίας. Αρχιτεκτονικά, το κτίριο έχει ισόγειο και τρεις ορόφους και είναι καλυμμένο με μεταλλική στέγη.
Κλείνοντας, θα ήθελα να εκφράσω και δημόσια τις θερμές μου ευχαριστίες προς την αρχιτεκτόνισσα και πρώην πρόεδρο του τμήματος Νομού Πιερίας του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Αρχιτεκτονικών Σχολών (ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ), κα. Ευρυδίκη Μανιάτη, για τη συνεργασία της και το εξαιρετικό υλικό που διέθεσε, από το οποίο αντλήθηκαν πολύτιμες πληροφορίες που συνέβαλαν καθοριστικά στη σύνταξη αυτού του άρθρου. Η συμβολή της ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ και κάθε έργο για την προστασία και ανάδειξη της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της Κατερίνης είναι αξιέπαινη.
Υ.Γ. Ο Ιορδάνης Τσινιστίδης, φοιτητής Πανεπιστημίου Αιγαίου/Κατεύθυνση Διεθνών Σχέσεων και Οργανισμών, υλοποίησε την συγκεκριμένη εργασία κατά τη διάρκεια απασχόλησής του (Ιούλιος – Αύγουστος 2024 στο Τμήμα Επικοινωνίας – Τύπου & της Αντιδημαρχίας Πολιτισμού – Τουρισμού Δ.Κατερίνης), στο πλαίσιο του Έργου «Πρακτική Άσκηση Πανεπιστημίου Αιγαίου ετών 2022-2023 & 2023-2024».
