Ο ευρωπαϊκός μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (https://commission.europa.eu/business-economy-euro/economic-recovery/recovery-and-resilience-facility_el) είναι το χρηματοδοτικό όχημα που βοηθεί και θα βοηθήσει, με τα διαθέσιμα σχεδόν 1,3 τρισ. ευρώ, την ευρωπαϊκή οικονομία να σταθεί στα πόδια της μετά τις πολυεπίπεδες κρίσεις. Επί των στόχων του μάλιστα, δηλαδή επί της δημιουργίας μιας πιο ‘‘πράσινης’’ και ψηφιακής Ευρώπης, προσαρμόζονται όλες οι εθνικές οικονομικές πολιτικές και κινούνται προγραμματισμένα οι οικονομίες των κρατών-μελών της ΕΕ.
Η Ελλάδα μάλιστα με ένα ποσό που δικαιούται (σε επιχορηγήσεις και δάνεια) κοντά στα 36 δισ. ευρώ, θεωρείται ως ένας από τους προνομιακούς δικαιούχους του Ταμείου και μέχρι σήμερα έχει καταφέρει να απορροφήσει το 41% των διαθέσιμων για αυτήν πόρων (€15 δισεκ., εκ των οποίων €7,7 δισεκ. σε επιχορηγήσεις και €7,3 δισεκ. σε δάνεια). Είναι δε από τις λίγες χώρες που έχουν εισπράξει τρεις δόσεις επιχορηγήσεων και δανείων, μετά την ολοκλήρωση του 26% των συμφωνημένων στόχων του προγράμματός της.
Από τα παραπάνω εισπραχθέντα μέχρι τώρα 15 δισ ευρώ από την Ελληνική Κυβέρνηση, έχουν χορηγηθεί στις επιχειρήσεις μόνο τα 5 δισ. ευρώ. Από αυτά τα 5 δισ. ευρώ, ωστόσο, τα 2,5 δισ. ευρώ έχουν μεταβιβαστεί σε 10 όλες και όλες εταιρίες που δραστηριοποιούνται στη χώρα. Σύμφωνα, λοιπόν, με πρόσφατο δημοσίευμα του ‘‘Politico’’ (ίδετε στη διεύθυνση https://www.politico.eu/article/fraud-busters-swoop-greece-contract-involve-e2-5-billion-eu-recovery-fund-cosmote-vodafone-nova/) η μεταβίβαση ενός τόσο μεγάλου ποσού σε τόσες λίγες επιχειρήσεις εκλαμβάνεται ως ‘‘ύποπτη’’ και διερευνάται από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF) και την Ευρωπαϊκή Εισαγγελία (European Public Prosecutor’s Office) αλλά και σε εγχώριο επίπεδο θεσμικά από την ελληνική Επιτροπή Ανταγωνισμού, η οποία ήδη πραγματοποίησε ελέγχους σε μεγάλους τηλεπικοινωνιακούς ομίλους και εταιρίες πληροφορικής, ήτοι στους τελικούς αποδέκτες των 2,5 δισ. ευρώ.
Μετά τα παραπάνω, αντιλαμβάνεται ο μέσος πολίτης ότι εν προκειμένω παρατηρήθηκε και ερευνάται, ως προς την υπόσταση και κατοχύρωσή του, το λεγόμενο, στη γλώσσα του Δικαίου του ανταγωνισμού και της οικονομικής επιστήμης, φαινόμενο των ‘‘ολιγοπωλιακών συμπαιγνιών’’ (oligopolistic collusions). Γιατί όμως ξεκίνησαν έρευνες οι ευρωπαϊκές αρχές και περαιτέρω, το κυριότερο και αυτό που εμάς αφορά άμεσα και αποφασιστικά, τι συνεπάγεται σε μια οικονομία η ‘‘ολιγοπώληση’’ της οικονομικής δραστηριότητας, η συγκέντρωση της οικονομικής δύναμης ανά κλάδο στα χέρια λίγων και η τομεακή χειραγώγηση του επιχειρείν από μια μικρή ομάδα συμφερόντων που προσπαθεί προς ίδιον όφελος να ελέγξει τα ‘‘standards’’ της αγοράς και εν γένει το οικονομικό ‘‘παίγνιο’’;
Καταρχάς, σύμφωνα με το άρθρο 101 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), είναι ασυμβίβαστες με την εσωτερική αγορά και απαγορεύονται όλες οι συμφωνίες μεταξύ επιχειρήσεων, όλες οι αποφάσεις ενώσεων επιχειρήσεων και κάθε εναρμονισμένη πρακτική που δύνανται να επηρεάσουν το εμπόριο μεταξύ των κρατών-μελών και που έχουν ως αντικείμενο ή ως αποτέλεσμα την παρεμπόδιση, τον περιορισμό ή τη νόθευση του ανταγωνισμού εντός της εσωτερικής αγοράς. Επομένως, δεδομένου ότι ο υγιής ανταγωνισμός είναι ακρογωνιαίος λίθος της ενιαίας αγοράς και θεμελιακή προϋπόθεση του ενωσιακού (ευρωπαϊκού) εγχειρήματος, κάθε φαλκίδευση των κανονιστικών αρχών του και στρέβλωση της πλουραλιστικής οικονομικής δράσης ενδιαφέρει άμεσα την ΕΕ και, όταν διαπιστώνεται, και αίρεται αλλά και τιμωρείται.
Στόχος μου, ωστόσο, με τα εδώ γραφόμενα είναι με τα λόγια του ‘‘απόλυτου ειδικού’’, του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας, κ. Γιάννη Στουρνάρα, να προσπαθήσω να διαφωτίσω τι συνεπάγονται φαινόμενα σαν κι αυτό που ερευνούν ήδη οι ευρωπαϊκοί θεσμοί για την ελληνική οικονομία και κατ’ επέκταση για όλους μας. Σε πρόσφατη, λοιπόν, συνέντευξή του (https://www.bankofgreece.gr/enimerosi/grafeio-typoy/anazhthsh-enhmerwsewn/enhmerwseis?announcement=5fb1481f-b6ed-4d54-9170-5f2b3fbce979) ο κ. Στουρνάρας εξηγεί: ‘‘Θεωρώ ότι οι δυνάμεις του ανταγωνισμού (στην Ελλάδα) πρέπει να ενισχυθούν. Σήμερα έχουμε μεγάλη συγκέντρωση στις τράπεζες, στα καύσιμα, στα τρόφιμα, στα ιδιωτικά νοσοκομεία. Η μεγάλη συγκέντρωση οδηγεί και σε υψηλές τιμές. Γι’ αυτό εξάλλου βλέπουμε σχετικά υψηλότερες τιμές στην Ελλάδα από αυτές της Ευρωζώνης σε αρκετά αγαθά και υπηρεσίες. Αυτό προκύπτει από την πρόσφατη διαπίστωση της Eurostat που δείχνει ότι ενώ το κατά κεφαλήν ΑΕΠ στην Ελλάδα βρίσκεται στο 67% του μέσου όρου των χωρών της ΕΕ, το επίπεδο τιμών της είναι στο 88,2% του αντίστοιχου μέσου όρου. Δηλαδή είμαστε ακριβότεροι από άλλες χώρες σε σχέση με το εισόδημά μας. Γι’ αυτό και η ακρίβεια στην Ελλάδα δημιουργεί σοβαρό πρόβλημα σε αρκετά νοικοκυριά’’.
Βέβαια, όπως τονίζει ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος στην έκθεση του για την ελληνική οικονομία αναφορικά με το έτος 2023 (https://www.bankofgreece.gr/Publications/ekthdkth2023.pdf, Απρίλιος 2024), το πρόβλημα είναι δομικής φύσεως, συνιστά δηλαδή πάγια διαρθρωτική αγκύλωση της ελληνικής οικονομίας: ‘‘Το σχετικά μικρό μέγεθος της ελληνικής οικονομίας, σε σύγκριση με άλλες χώρες της ζώνης του ευρώ, όσον αφορά τις αγορές προϊόντων (αγαθών και υπηρεσιών) και η υστέρηση της εφαρμογής επαρκών διαρθρωτικών αλλαγών σε ορισμένες περιπτώσεις κατά τη διάρκεια της οικονομικής προσαρμογής είναι παράγοντες που δημιουργούν έλλειψη ανταγωνισμού και ευνοούν τη διεύρυνση των περιθωρίων κέρδους όταν οι οικονομικές συνθήκες το επιτρέπουν’’ (ίδετε τη σελ. 131 της Έκθεσης). Σε μια μικρή σε μέγεθος οικονομία, όπως η δική μας, οι μεγάλοι ανά επιχειρηματικό κλάδο ‘‘παίκτες’’ είναι λίγοι, γεγονός που τους επιτρέπει, ελλείψει διαρθρωτικών αλλαγών και υπό ένα υπόβαθρο ‘‘κλειστής’’ οικονομίας, να καταστρώνουν πιθανώς(;) ολιγοπωλιακές συμπαιγνίες και εναρμονίσεις και να κερδοσκοπούν ‘‘αλύπητα’’ στην πλάτη του Έλληνα καταναλωτή και δέκτη των υπηρεσιών!
Έτσι ίσως εξηγείται και το ‘‘γιατί’’, σύμφωνα με τον Οργανισμό για την Οικονομική Συνεργασία και την Ανάπτυξη (είναι ο γνωστός ΟΟΣΑ), η Ελλάδα είναι η τέταρτη πιο ακριβή χώρα στον Κόσμο στα τρόφιμα (ίδετε στη διεύθυνση https://www.keeptalkinggreece.com/2024/04/12/greece-food-prices-oecd/) και συνεπαγωγικά και το ‘‘γιατί’’ ο πληθωρισμός στα τρόφιμα στη χώρα μας ‘‘τρέχει δίχως φρένο’’ (με βάση τα στοιχεία του ΟΟΣΑ ήταν 8,3% τον Ιανουάριο και 6,73% τον Φεβρουάριο του 2024)!
Τα ολιγοπώλια είναι ‘‘πυρήνες’’ συγκέντρωσης του παραγόμενου πλούτου στους λίγους και … ‘‘εκλεκτούς’’, όμως αυτό το γεγονός αν όχι ‘‘διαλύει’’, τουλάχιστον αναστέλλει την ‘‘υγεία’’ και την πρόοδο της οικονομίας. Ο κ. Στουρνάρας υπογραμμίζει στην ομιλία του στη Γ.Σ. των μετόχων της Τράπεζας της Ελλάδος(ίδετε για περισσότερα στη διεύθυνση https://www.bankofgreece.gr/enimerosi/grafeio-typoy/anazhthsh-enhmerwsewn/enhmerwseis?announcement=37defe6f-7207-4aa7-a43c-4158283cfdf8&mode=preview):‘‘Σε όρους διαρθρωτικής ανταγωνιστικότητας, η κατάταξη της Ελλάδος στους σχετικούς σύνθετους δείκτες παρουσιάζει στασιμότητα ή και υποχώρηση, μετά την αποτύπωση μεγάλης προόδου την προηγούμενη περίοδο (2020-22). Η Ελλάδα φαίνεται να υστερεί σε τομείς όπως η αποτελεσματική λειτουργία του κράτους, η επιτάχυνση της απονομής της δικαιοσύνης και η καταπολέμηση της γραφειοκρατίας’’.
Γι’ αυτό, άλλωστε, ο Διοικητής της ΤτΕ ισχυρίστηκε στην παραπάνω ομιλία του ότι: ‘‘Οι ξένες άμεσες επενδύσεις κατέγραψαν χαμηλότερες ροές το 2023 σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος, αντανακλώντας κυρίως…… τη στασιμότητα που αποτυπώνεται στους δείκτες ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας’’.
Σε μια ‘‘κλειστή’’ οικονομία, σε μια οικονομία ολιγοπωλίων, αυτός που πρωτίστως δεν μπορεί να ‘‘ανασάνει’’ είναι ο λαός και ειδικότερα τα πιο αδύναμα στρώματά του. Στην ετήσια έκθεσή του για το 2023 ο κ. Στουρνάρας καταγράφει (https://www.bankofgreece.gr/Publications/ekthdkth2023.pdf σελ. 116): ‘‘Το ποσοστό του πληθυσμού της χώρας που βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας ή σε κοινωνικό αποκλεισμό, σύμφωνα με τον αναθεωρημένο ορισμό, μειώθηκε σε 26,3% (ή 2.722 χιλιάδες άτομα), από 28,3% το 2020 και 27,4% το 2019. Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, μεταξύ των χωρών της ΕΕ-27, η Ελλάδα εμφάνιζε το 2021 τον τρίτο υψηλότερο κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού. Ο μέσος όρος ήταν 21,6% στις χώρες της ΕΕ-27’’.
Χρειάζεται, επομένως, τεράστια προσοχή και τεράστια πολιτική ευθύνη, ειδικά από τους (εκάστοτε) κυβερνώντες τη χώρα. Δια του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας θα ρεύσει πακτωλός δισ. ευρώ στην Ελλάδα. Αν όμως ευνοηθούν μόνο οι γνωστοί και λίγοι ‘‘οικονομικοί παράγοντες’’ και ‘‘παίκτες της αγοράς’’ ή οι (εκάστοτε) ‘‘ημέτεροι’’ της πολιτικής εξουσίας, ως κοινωνία και οικονομία, μας περιμένει…με μαθηματική ακρίβεια ο γκρεμός!
Όπως λέει, ‘‘κρούοντας τον κώδωνα’’, και ο κ. Στουρνάρας: ‘‘Η ενίσχυση των μεταρρυθμίσεων, ιδιαίτερα σε τομείς με χρόνιες δυσλειτουργίες (όπως για παράδειγμα η απονομή δικαιοσύνης), καθώς και η περαιτέρω βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, θα συμβάλουν στην προσέλκυση επενδύσεων.Η καταπολέμηση της γραφειοκρατίας, ο ψηφιακός μετασχηματισμός της δημόσιας διοίκησης, η απλοποίηση του φορολογικού συστήματος και η εξάλειψη ολιγοπωλιακών πρακτικών αποτελούν μερικούς μόνο τομείς που χρειάζονται άμεσες παρεμβάσεις. Παράλληλα, κρίνεται αναγκαία η επιτάχυνση της απορρόφησης και η αποτελεσματική αξιοποίηση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης, με στόχο την κάλυψη του επενδυτικού κενού, την ενίσχυση του δυνητικού προϊόντος και της διαρθρωτικής ανταγωνιστικότητας και κατ’ επέκταση τη βελτίωση της ανθεκτικότητας της οικονομίας’’. Τα προβλήματα, λοιπόν, είναι σημαντικά, είναι διαρθρωτικά, είναι φλέγοντα. Και δεν μπορούν να τα ‘‘κρύψουν’’ ούτε οι ‘‘προκατ’’ ‘‘ωραιοποιήσεις’’ αλλά και ούτε, ενόψει των επερχόμενων ευρωεκλογών, η θολή ‘‘λάμψη’’ άσχετων με την πολιτική ‘‘celebrities’’ και τα ψηφοθηρικά ‘‘tricks’’ και ‘‘φτιασιδώματα’’…..
ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΟΥΓΚΟΥΡΕΛΑΣ
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ
LLM IN INTERNATIONAL COMMERCIAL LAW
LLM IN EUROPEAN LAW
Cer. LSE in Business, International
Relations and the political science
