Από τον Συμβουλευτικό Ψυχολόγο Δρ. Χρήστο Κ. Μπιμπίτσο*
Η αδράνεια είναι ένα φυσικό φαινόμενο και μαζί με την αρχή εξοικονόμησης ενέργειας, την τάση δηλαδή που υπάρχει στη φύση για ελαχιστοποίηση της ενέργειας που καταναλώνουν οι έμβιοι οργανισμοί, επηρεάζουν τη ζωή όλων των ανθρώπων. Σε αυτά τα δύο φυσικά φαινόμενα βρίσκεται ίσως μία απάντηση στο γιατί οι άνθρωποι έχουν την τάση να αποφεύγουν κάτι που τους δυσκολεύει, να τεμπελιάζουν και, τελικά, μερικές φορές να διαμαρτύρονται «άλλα θέλω κι άλλα κάνω». Τι μπορεί να βρίσκεται πίσω από την επιθυμία των ανθρώπων να ασχοληθούν με κάτι που νιώθουν ότι είναι δημιουργικό και εποικοδομητικό, διατηρώντας ζωηρό και έντονο το ενδιαφέρον τους μέχρι την ολοκλήρωσή του; Αυτή η εσωτερική δύναμη που μας ωθεί να κάνουμε πράγματα ενδιαφέρει τόσο τους ψυχολόγους, όσο και τους ειδικούς της διοίκησης οργανισμών και επιχειρήσεων που ενδιαφέρονται για την παραγωγικότητα των εργαζομένων τους και συνοψίζεται στη λέξη «παρακίνηση (motivation)». Αν και μοιάζει πολύ με τον καπνό που διοχετεύουν οι κυνηγοί στις φωλιές των αλεπούδων για να τις αναγκάσουν να βγουν από τις φωλιές τους, είναι μάλλον προτιμότερο να σκεφτόμαστε την παρακίνηση σαν κάτι το πολύ ελκυστικό και δελεαστικό. Μία μυστική συνταγή που μπορεί να μας οδηγήσει στο να εγκαταλείψουμε την οικεία «ζώνη ασφάλειας (comfort zone)» και να βγούμε από το «λαγούμι» μας γεμάτοι όρεξη και πάθος για περιπέτεια.
Τι μπορεί να είναι αυτή μυστική συνταγή; Υπάρχουν διάφορες θεωρίες σχετικές με την παρακίνηση, με πρώτη και πιο σημαντική την «πυραμίδα ανθρωπίνων αναγκών» του Αμερικανού ανθρωπιστικού ψυχολόγου Abraham Maslow. Ο Maslow υποστήριξε ότι οι άνθρωποι ενδιαφέρονται αρχικά για την ικανοποίηση των βασικών τους αναγκών, όπως η τροφή, η ένδυση, η στέγαση και, στη συνέχεια, προσπαθούν να ικανοποιήσουν άλλες, «ανώτερες» ανάγκες τους, όπως το να αισθάνονται ασφαλείς, να ανήκουν σε μία ομάδα, να απολαμβάνουν την αγάπη, τον έρωτα, την εκτίμηση και την κοινωνική αποδοχή και, ακόμη, να προχωρούν στην προσωπική τους ολοκλήρωση (αυτο-εκπλήρωση). Στη βάση λοιπόν της παρακίνησης βρίσκονται φυσιολογικές, αλλά και ψυχολογικές ανάγκες, οι οποίες αναδύονται ανάλογα με τις συνθήκες και το περιβάλλον στο οποίο ζει και δραστηριοποιείται (κοινωνικά και επαγγελματικά) ένα άτομο.
Οι παράγοντες της παρακίνησης είναι πολλοί και διαφορετικοί για το κάθε άτομο (για μία εμπεριστατωμένη παρουσίαση βλ. Kanfer & Chen, 2016). O συγγραφέας ευπώλητων βιβλίων για τις ανθρώπινες σχέσεις, Dale Carnegie έχει τονίσει με νόημα: «Προσωπικά μου αρέσουν οι φράουλες με σαντιγί, αλλά όταν πηγαίνω για ψάρεμα χρησιμοποιώ για δόλωμα σκουλήκια …». Τα κίνητρα για επίτευξη και διακεκριμένη επίδοση λοιπόν, διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο και μπορεί ν’ αλλάζουν ανάλογα με τις περιστάσεις. Οι περισσότεροι άνθρωποι «υποφέρουν» από αναβλητικότητα και συχνά βλέπουν με κάποια κρυφή ζήλια ίσως, ανθρώπους που είναι δραστήριοι, παραγωγικοί και δημιουργικοί σ’ έναν επαγγελματικό τομέα, στις σχέσεις και συνεργασίες τους με άλλα άτομα ή στην προσωπική και οικογενειακή τους ζωή. Τι είναι λοιπόν αυτό που συντηρεί ζωντανή τη φλόγα της παρακίνησης; Εδώ μπορούμε να εντοπίσουμε μία σειρά από αλληλένδετους παράγοντες που συνολικά μπορούν να εξασφαλίσουν την υψηλή επίδοση και διάκριση σε τομείς της ζωής μας που είναι σημαντικοί για εμάς. Στη συνέχεια, παρουσιάζω συνοπτικά αυτούς τους παράγοντες που, όλοι μαζί, συμβάλλουν σ’ ένα υψηλό επίπεδο παρακίνησης:
Αυτογνωσία. Χωρίς να χρειάζεται να δώσουμε μία πλήρη απάντηση στο ερώτημα «ποιοι είμαστε;», είναι σημαντικό να ξέρουμε ποια είναι τα δυνατά σημεία του εαυτού μας και ποιες οι αδυναμίες μας, ώστε να γνωρίζουμε που μπορούμε να βασιστούμε και ποιες επιμέρους δεξιότητες/ικανότητές μας χρειάζεται ν’ αναπτύξουμε για να μπορέσουμε να επιτύχουμε έναν μακροπρόθεσμο στόχο.
Στοχοθεσία. Γνωρίζοντας τα ισχυρά σημεία, όπως και τα όρια του εαυτού μας, μπορούμε να βάλουμε ρεαλιστικούς στόχους, σε σχέση με διάφορες πτυχές της ζωής μας. Σε προσωπικό επίπεδο (προσωπική ανάπτυξη), σε επαγγελματικό επίπεδο (καριέρα), σε οικογενειακό και κοινωνικό επίπεδο (διαπροσωπικές σχέσεις, ποιότητα ζωής και κοινωνική προσφορά).
Προσωπικό πλάνο. Αφού θέσουμε τους στόχους, χρειάζεται να σκεφτούμε τους τρόπους, τα μέσα και την πορεία για την επίτευξή τους. Το στάδιο αυτό είναι πολύ σημαντικό. Οι επιτυχία δεν έρχεται από μόνη της. Αυτό το ξέρουν καλά όλοι όσοι ασχολούνται με τον αθλητισμό ή δραστηριοποιούνται σε τομείς με υψηλό ρίσκο. Οι στόχοι είναι αλληλένδετοι με το πλάνο υλοποίησης, ενώ μία καλή πρακτική στον δρόμο για την επιτυχία είναι να αναλαμβάνουμε κάπως προκλητικούς στόχους, αλλά με υπολογίσιμο ρίσκο.
Δέσμευση. Είναι η πεμπτουσία της παρακίνησης. Έχοντας βάλει έναν ξεκάθαρο και ρεαλιστικό στόχο, είναι σημαντικό να ακολουθήσουμε την υλοποίησή του πιστά. Αυτό προϋποθέτει ο στόχος να είναι πράγματι «δελεαστικός» για εμάς, δηλαδή να συνδέεται με εξωτερικά ή εσωτερικά κίνητρα που έχουν νόημα για εμάς. Τα εξωτερικά κίνητρα αφορούν προνόμια ή αμοιβές που προέρχονται από το περιβάλλον μας, όπως οικονομικές ή υλικές ανταμοιβές, ενώ τα εσωτερικά κίνητρα, που είναι πιο ισχυρά και σημαντικά, αφορούν ηθικές αμοιβές, κοινωνική αναγνώριση ή προσωπική ικανοποίηση μέσα από την επίτευξη (π.χ. η ικανοποίηση που νιώθει κάποιος όταν κατέχει μία θέση ευθύνης).
Διαχείριση των απογοητεύσεων. Είναι ίσως το πιο παραμελημένο, αλλά σημαντικό κομμάτι της Συμβουλευτικής. Οι άνθρωποι χρειάζεται να μπορούν να διαχειρίζονται εποικοδομητικά και δημιουργικά τις αποτυχίες τους. Όπως λέγεται συχνά, «ότι δεν σε σκοτώνει, σε κάνει πιο δυνατό», αρκεί να δώσουμε στον εαυτό μας τη δυνατότητα να επεξεργαστεί και να μάθει από μία λάθος κίνηση ή απρόσμενη εξέλιξη στην οποία συχνά δεν έχουμε τον έλεγχο.
Τροφή για σκέψη: Μπορείτε να σκεφτείτε έναν σημαντικό στόχο που θα θέλατε οπωσδήποτε να επιτύχετε στη ζωή σας; Γιατί θέλετε να τον επιτύχετε; Γιατί τον συγκεκριμένο στόχο και γιατί τώρα; Ποιες αλλαγές θα φέρει στη ζωή σας η επίτευξη του; Ποιο μπορεί να είναι ένα ρεαλιστικό πλάνο για να επιτύχετε τον στόχο σας;
Kanfer, R. & Chen, G. (2016). Motivation in organizational behavior: History, advances and prospects. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 136, 6-19. doi: 10.1016/j.obhdp.2016.06.002
* Μπορείτε να αναζητήσετε τη συμβολή του Συμβουλευτικού Ψυχολόγου Δρ Χρήστου Μπιμπίτσου, για ψυχολογικά ή προσωπικά ζητήματα που σας απασχολούν, μέσω του Κοινωνικού Οργανισμού “The Orange Bus (Το Πορτοκαλί Λεωφορείο)”, με έδρα την Έδεσσα (Φιλελλήνων 23, τηλ. 6944-252208, chrisbibitsos@yahoo.gr)
