Το βυζαντινό Κίτρος ήταν μία πόλη κάστρο που βρισκόταν στη δυτική ακτή του Θερμαϊκού κόλπου, 1,5 χλμ. νότια του σημερινού Μακρύγιαλου Πιερίας. Σύμφωνα με τον Στράβωνα, αποτελούσε τη συνέχεια της αρχαίας Πύδνας και μετονομάστηκε σε Κίτρος τον 6ο μ. Χ. Την εποχή αυτή, το Κίτρος αποκτά τη μορφή κάστρου και σταδιακά αναδεικνύεται στη σημαντικότερη βυζαντινή πόλη της Πιερίας λόγω της θέσης, του λιμανιού και των Αλυκών του.
Σημαντικά κτίρια της βυζαντινής πόλης
Το κάστρο
Στο κάστρο έμπαινε κανείς από μία μεγάλη πύλη στο δυτικό περίβολο που προστατευόταν αριστερά και δεξιά από δύο πύργους. Το άνοιγμα της πύλης ήταν 2,40 μ., ώστε να χωράει να περάσει μία άμαξα, πλάτους 1,60 μ. Είχε μαρμάρινο κατώφλι και ένα αρχαίο επιτύμβιο ανάγλυφο ιππέα ως υπέρθυρο. Ο δρόμος που τη διέσχιζε ήταν στρωμένος με κοκκινόχωμα και λεπτό χαλίκι και οδηγούσε στο επισκοπικό μέγαρο που μαζί με την εκκλησία του, η οποία βρισκόταν λίγο βορειότερα, αποτελούσαν τα σημαντικότερα κτίρια της πόλης.
Η εκκλησία
Η εκκλησία, όπως συνέβαινε σε κάθε πόλη-κάστρο αποτελούσε το κέντρο ζωής του οικισμού. Εκεί συγκεντρώνονταν οι κάτοικοι του οικισμού σε κάθε περίσταση. Η αυλή της έπαιζε ρόλο ανάλογο με εκείνο της αγοράς στην αρχαιότητα. Η επισκοπή δέσποζε κοντά στο ανατολικό τείχος, που ήταν και το θαλάσσιο της υψηλής ακτής. Ο ναός χτίστηκε περί τα τέλη του 10ου αιώνα μ. Χ. και ανήκει στον τύπο της βασιλικής με τρούλο, αντιγράφοντας σε μικρότερη κλίμακα την Αγία Σοφία της Θεσσαλονίκης. Πλούσιος γλυπτός διάκοσμος, πολύχρωμα δάπεδα, ψηφιδωτά στον τρούλο και τοιχογραφίες στους τοίχους διακοσμούσαν το εσωτερικό του ναού.
Κάτω από το δάπεδο βρίσκονταν οι λακκοειδείς τάφοι δύο επισκόπων, ενώ ο νάρθηκας είχε μετατραπεί σε κοιμητήριο βρεφών και νηπίων. Η εκκλησία τιμόταν πιθανόν στον Άγιο Αλέξανδρο, ο οποίος ήρθε από τη Θεσσαλονίκη για να διδάξει τον χριστιανισμό και μαρτύρησε στις αρχές του 4ου αιώνα στην Πύδνα.
