Το 1993 με την ολοκλήρωση της Ενιαίας Αγοράς της ΕΕ, ένα σύνολο από τέσσερεις Οδηγίες επιδίωκαν να ρυθμίσουν την αγορά των κρατικών προμηθειών των κρατών-μελών της. Απώτερος στόχος ήταν το πλήρες άνοιγμα στον ανταγωνισμό της αγοράς των προμηθειών των αγαθών (Οδηγία 93/36) των υπηρεσιών (Οδηγία 92/50) και των έργων (Οδηγία 93/37) της Κεντρικής Διοίκησης, των ΟΤΑ όπως και των ΔΕΚΟ (Οδηγία 93/38).
Έτσι, παλαιότερες πρακτικές που οδηγούσαν στην προστασία της εγχώριας παραγωγής (Buy National Policies) μέσω των διακρίσεων εις βάρος των εισαγωγών στο χώρο των κρατικών προμηθειών, έπρεπε να τεθούν στο περιθώριο. Όσες βιομηχανίες-βιοτεχνίες εκμεταλλεύθηκαν την εύνοια και την ομπρέλα του κράτους ως το 1993 και εκσυγχρονίστηκαν, παρέμειναν σε ζωή κερδίζοντας έδαφος όχι μόνο στο εσωτερικό αλλά και στο εξωτερικό.
Οι Οδηγίες αυτές αναθεωρήθηκαν δυο φορές, το 2004 και 2014. Στο σύνολο τους προστέθηκε, εκτός των άλλων, και η Οδηγία 2009/81, που πρόβλεπε το άνοιγμα των κρατικών προμηθειών στο χώρο της Άμυνας και της Ασφάλειας.
Στα οργανωμένα κράτη-μέλη της ΕΕ από το 1993 και μετά, αρχίζει ένα ράλι έξυπνων λύσεων, οι οποίες στην ουσία επιδίωκαν την παράκαμψη των Οδηγιών της ΕΕ, υπέρ της εγχώριας παραγωγής. Όλες οι προσπάθειες «πατούσαν» φυσικά στις διατάξεις των Οδηγιών και στα όσα πρότειναν. Ως συνέπεια της επιλογής αυτής είναι η διάχυση στους εγχώριους παραγωγικούς κλάδους του οφέλους που προκύπτει από τις αγορές του Δημοσίου.
Ενδεικτικά σημειώνονται τα εξής στο εξεταζόμενο θέμα: Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη Οδηγία της ΕΕ, την 2014/24, επιβάλλεται η ανακοίνωση στην Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων-βάση δεδομένων την TED, των προμηθειών αγαθών και υπηρεσιών άνω των 134.000 ευρώ ή 204.000 χιλιάδων ευρώ, αναλόγως του φορέα που διενεργεί τον διαγωνισμό. Σε κάποιες χώρες οι εθνικές διοικήσεις εφαρμόζουν τον δικό τους Κανονισμό προμηθειών ως τα ανωτέρω όρια, περιορίζοντας έτσι στο έπακρο τους εισαγωγείς υπέρ εγχωρίων προμηθευτών τους.
Άλλος έξυπνός τρόπος που προτάσσει δυνητικά εμπόδια στους εισαγωγείς αφορά στους όρους συμμετοχής σε διαγωνισμό. Ειδικότερα, στις διακηρύξεις της Γενικής Γραμματείας Εμπορίου λόγου χάριν, μετά το 2001 εισαγάγαμε τον ακόλουθο όρο, ως «ρήτρα ηθικού περιεχομένου»: Εταιρίες, βιομηχανίες-βιοτεχνίες, που παραβιάζουν τα άρθρα 138 και 182 της Διεθνούς Σύμβασης εργασίας και απασχολούν ανήλικους αποκλείονται από κάθε διαγωνισμό.
Αν επιμελώς η χώρα μας μεριμνούσε για την εφαρμογή αυτής της διάταξης (απόλυτα συμβατής με το κοινοτικό δίκαιο) θα «έκοβε» πολλές προμήθειες προερχόμενες από βιομηχανίες της Ασίας, καθώς αυτές παραβιάζουν τους παραπάνω κανόνες. Και η εποπτεία τους είναι πολύ απλή. Μπορεί να γίνει είτε μέσω επίσκεψης χωρίς ειδοποίηση ενός εκπροσώπου της πρεσβείας μας στην είσοδο του εργοστασίου ή μέσω δορυφόρων.
Ακόμη, σύμφωνα με τις προβλέψεις του άρθρου 23 της Οδηγίας 2009/81 (περί ασφάλειας εφοδιασμού), θα μπορούσε να ζητείται από τους εισαγωγείς να έχουν στις αποθήκες τους στην Ελλάδα, με την κατάθεση της προσφοράς, ένα αριθμό κάποιων χιλιάδων προς προμήθεια στολών για τον στρατό παραδείγματος χάρη. Αυτές, θα αντιστοιχούν στον αριθμό των στολών που παράγονται από τις βιομηχανικές μονάδες της χώρας σε πέντε ημέρες ή μια εβδομάδα. Κάτι τέτοιο, επιβαρύνει με ένα ιδιαίτερα μεγάλο κόστος τον υποψήφιο εισαγωγέα-προμηθευτή, αποτρέποντας τον από συμμετοχές σε διαγωνισμούς. Κι όλα αυτά για να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες μιας αιφνίδιας πολεμικής κρίσης.
Επίσης, στο ίδιο παράδειγμα, υπάρχουν κι άλλες τεχνικές που επιβάλλουν την παραγωγή μεγάλου μέρους στολών του στρατού από την εγχώρια παραγωγή, εξαιτίας ζητημάτων που αφορούν ουσιώδεις πτυχές της ασφάλειας του. Η τοποθέτηση παραδείγματος χάρη ενός μικροτσίπ σε στολές στρατιωτών, με σκοπό τον προσδιορισμό της θέσης τους σε περιπτώσεις διείσδυσης σε εχθρικό έδαφος ή αιχμαλωσίας είναι μια λύση απόλυτα συμβατή σύμφωνα με το άρθρο 13 της ίδιας Οδηγίας 2009/81 (περί ειδικών εξαιρέσεων).
Μόνο με τη χρήση διατάξεων αυτής της μορφής, που προκύπτει από την ερμηνεία (έστω και οριακή) άρθρων των Οδηγιών περί προμηθειών, μπορεί πλέον να προστατευθεί η εγχώρια βιομηχανία. Η εμπειρία αρκετών κρατών-μελών της ΕΕ αποδεικνύει τα ανωτέρω.
Τέλος, κάνοντας χρήση των άρθρων 107 και 108 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της ΕΕ, θα ήταν δυνατόν να εξασφαλίζαμε ως χώρα μια προνομιακή μεταχείριση των Ελλήνων παραγωγών-προμηθευτών του Δημοσίου, κατά τη διάρκεια των ετών της οικονομικής κρίσης που περάσαμε. Η εξέλιξη αυτή, ως εξαίρεση από τους υφιστάμενους κανόνες περί ελεύθερης διακίνησης των αγαθών κατά τη βραχυχρόνια μόνο περίοδο, θα βοηθούσε στην ανάκαμψη τμήματος της εγχώριας παραγωγής, (βλ. αναλυτικότερα, https://www.businessnews.gr/el/politiki-oikonomia/politiki-kai-oikonomia/epistoli-marda-pros-lagkarnt-dnt-tha-mporoyse-na-efarmosei-mia-ipia-politiki.html ).
Ως απάντηση σε όσους υποστηρίζουν ότι αυτό δεν θα ήταν εφικτό σημειώνεται το εξής, πέραν των όσων αναφέρθηκαν. Και τα capital controls αποτελούσαν εξαίρεση αυτής της μορφής, παραβιάζοντας τους κανόνες της ελεύθερης διακίνησης κεφαλαίων. Και όμως εφαρμόστηκαν, στη βραχυχρόνια περίοδο, χωρίς προβλήματα.
Δημήτρης Μάρδας
Καθηγητής Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του ΑΠΘ, π. Αν. Υπουργός Οικονομικών και π. στέλεχος της Διεύθυνσης Προμηθειών του Δημοσίου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Με την ομάδα του στη Γενική Γραμματεία Εμπορίου θεμελίωσε το 2001 το ηλεκτρονικό σύστημα προμηθειών της χώρας.
