Όταν ήμουν στη παιδική ηλικία παρακολουθούσα τις εξελίξεις στο εξωτερικό της χώρας με κυρίαρχες τις ειδήσεις από την Ανατολική και Δυτική Ευρώπη. Η Γηραιά Ήπειρος εκείνη την εποχή ήταν χωρισμένη και βαθιά διχασμένη πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά. Δύο πανίσχυρα συστήματα το καπιταλιστικό στη Δύση και το κομμουνιστικό στην Ανατολή ανταγωνίζονταν λυσσαλέα το ένα το άλλο. Αυτά στα οποία θα αναφερθώ παρακάτω δεν τα έζησα δεν τα πρόλαβα αλλά λόγω του ότι κάποιες μέρες σαν και αυτές και συγκεκριμένα από τις 23 Οκτωβρίου μέχρι τις 10 Νοεμβρίου του μακρινού 1956 έλαβαν χώρα τα γεγονότα στην Ουγγαρία νομίζω πως επετειακά αξίζει το κόπο να αναφερθώ σε αυτά.
Ξεκινώντας από τα τελευταία χρόνια του ΒΠΠ και πιο συγκεκριμένα από το Δεκέμβριο του 1944 μέχρι το Φεβρουάριο του 1945, οπότε και τελειώνει η μάχη της Βουδαπέστης με νικητή τον Ερυθρό Στρατό, παρατηρούμε μια αργή σχετικά μετάβαση της εξουσίας στους εγχώριους κομμουνιστές. Πιο συγκεκριμένα και ενώ είχε ήδη διαμορφωθεί μία πολιτική συμφωνία συνεργασίας μεταξύ του σοσιαλιστή Λάζλο Ράικ και του Φερεντζ Νάγκυ αρχηγού του κόμματος των Μικροϊδιοκτητών, προτείνεται η ένωση των κομμουνιστών με τους σοσιαλιστές. Αυτό αναφέρεται διότι αυτή η μελλοντική συγχώνευση των δύο αυτών πολιτικών φορέων δεν επιδοκιμάστηκε από τους αντίστοιχους όμορους σοσιαλιστές των δυτικών χωρών. Αυτός ήταν και ένας πολύ σοβαρός λόγος που τα κομμουνιστικά καθεστώτα δεν απέκτησαν πολιτικά τουλάχιστον ερείσματα στη Δυτική Ευρώπη. Από εκεί και έπειτα παρατηρείται μία διαδικασία πολιτικών και οικονομικών ωσμώσεων η οποία καταλήγει στην ολίσθηση σε ένα μονοκομματικό κράτος με τις ευλογίες της νεουσταθείσας Κομινφόρμ, με την ανάληψη της εξουσίας από το Ματίας Ρακόζι το 1952 ,ο οποίος είχε καταφθάσει στη Βουδαπέστη από τη Μόσχα τον Ιανουάριο του 1945,συνδυάζοντας τις θέσεις του αρχηγού του κόμματος και του πρωθυπουργού.
Την επόμενη χρονιά και πιο συγκεκριμένα το 1953 εμφανίζονται προβλήματα οικονομικού και κοινωνικού περιεχομένου, κακή αγροτική παραγωγή η οποία προκαλεί λαϊκή δυσαρέσκεια συνοδευόμενη με αντίστοιχες δυσκολίες στο κεντρικό σχεδιασμό. Η κατάσταση παρουσίαζε ομοιότητες με την αντίστοιχη στην ΕΣΣΔ μετά το θάνατο του Στάλιν, όσον αφορά τις αλλαγές στη διαδοχή στην εξουσία. Ο Ρακόζι παραδίδει τη πρωθυπουργία στον Ιμρε Νάγκυ κράτα όμως τα ηνία στο κόμμα. Ο τελευταίος ρίχνει τους ρυθμούς της κολεκτιβοποίησης, ενθαρρύνει την λειτουργία ιδιωτικών εργαστηρίων αλλοιώνοντας την κεντρική διεύθυνση της οικονομίας. Οι σταλινικοί δυσαρεστούνται επιβάλλουν τις απόψεις τους και ο Ρακόζι εκδιώχνει τον Νάγκυ αναλαμβάνοντας εκ νέου την πρωθυπουργία. Ωστόσο δύο μήνες αργότερα η κήρυξη της ουδετερότητας από τους γείτονες Αυστριακούς σε συμφωνία με τη Σοβιετική Ένωση οδηγεί στον ενστερνισμό της ουδετερότητας αυτής από τους Ουγγρους. Διαφορετικές απόψεις εκφράζονται πλέον ανοιχτά μέσω ανεξαρτήτων πολιτικών φορέων με τον ‘’έκπτωτο’’ Νάγκυ να ζητά ελεύθερο πολιτικό διάλογο. Τον Ιούνιο του 1956 χιλιάδες άτομα συμμετέχουν σε μία συγκέντρωση υπό τον ‘’Κύκλο Πετόφι’’, μια ομάδα διανοούμενων ,με θέμα την ελευθερία του τύπου ,δίνοντας έτσι το έναυσμα για ένα μεγάλο κύμα απεργιών. Ο Ρακόζι προσπαθεί να καταστείλει τις κινήσεις αυτές λαμβάνοντας πολύ σκληρά μέτρα τα οποία αποδεικνύονται μη εφαρμόσιμα λόγω των ισχυρών διαφωνιών της Σοβιετικής ηγεσίας και του Χρουστσόφ προσωπικά. Ακολουθεί η απομάκρυνση του Ρακόζι η οποία σηματοδοτεί πολύ σημαντικές πολιτικές αλλαγές με την προώθηση μετριοπαθών κομμουνιστών με την αποκατάσταση του Γιάνος Κανταρ και την αντικατάσταση του Ρακόζι από τον Έρνο Γκέρο.
Οι προαναφερόμενες αυτές αλλαγές αδυνατούν να σταματήσουν τη γενική δυσαρέσκεια με τη τελευταία να εκφράζεται έντονα από 300.000 πολίτες στη νεκρώσιμη πορεία του Λαζλο Ράικ, στις 6 Οκτωβρίου , θύμα των εκκαθαρίσεων του Στάλιν. Επιπρόσθετα δημιουργούνται συμβούλια αποτελούμενα από εργάτες τοπικού χαρακτήρα με την ταυτόχρονη έκφραση για πολιτική ελευθερία από πολυάριθμα μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος. Από εκεί και μετά ο έλεγχος ξεφεύγει με τους φοιτητές να γκρεμίζουν το μνημείο του Στάλιν, με την απαίτηση να διεξαχθούν ελεύθερες εκλογές, να αποσυρθούν τα σοβιετικά άρματα μάχης και να επιστραφεί η εξουσία στον Νάγκυ. Οι κομμουνιστές κρατούν μία μετριοπαθή στάση, ο Ναγκυ αναλαμβάνει την πρωθυπουργία και ο Κανταρ αντικαθιστά τον Γκερο στην ηγεσία του κόμματος. Στις 24 Οκτωβρίου σοβιετική αντιπροσωπεία καταφθάνει στη Βουδαπέστη με σκοπό την εκτόνωση της κατάστασης. Την ίδια στιγμή ο Νάγκυ ελπίζει σε μια γενική αναδιαμόρφωση και αναζωογόνηση του κομμουνισμού μέσω των ισχυρών λαϊκών ερεισμάτων που είχαν δημιουργηθεί. Αντί αυτού η κομμουνιστική εξουσία καταρρέει και αντικαθίσταται από τοπικά συμβούλια εργατών με την έκφρασή τους να λαμβάνει χώρα μέσω επαναστατικών επιτροπών .Οι παραπάνω κινήσεις αποτελούν απόδειξη της απόπειρας εισαγωγής στοιχείων από το γιουγκοσλαβικό μοντέλο παρά την προσπάθεια υιοθέτησης καπιταλιστικών χαρακτηριστικών. Η Ουγγαρία προσπαθούσε να βαδίσει στα ίχνη της Πολωνίας του Γκρομούλκα και της Γιουγκοσλαβίας του Τίτο και όχι στο Δυτικό καπιταλιστικό σύστημα.
Από τις 30 0κτωβρίου και έπειτα τα γεγονότα λαμβάνουν καταιγιστικό χαρακτήρα με το δράμα του Ουγγρικού λαού να εισέρχεται στη κορύφωσή του. Ο Ναγκυ τοποθετεί μη κομμουνιστές στην κυβέρνηση, υπόσχεται την επαναφορά ενός πολυκομματικού πολιτικού συστήματος και δεσμεύεται ως προς την αποχώρηση της χώρας από το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, καθιστώντας την Ουγγαρία ουδέτερη. Οι κινήσεις αυτές αποτέλεσαν ευθεία απειλή για το κομμουνιστικό σύστημα με τη Σοβιετική Ένωση να απορρίπτει τις προαναφερθείσες παραχωρήσεις, τον Ναγκυ να χάνει κάθε διεθνή έρεισμα αφού η Κίνα και ο ίδιος ο Γιουγκοσλάβος ηγέτης ο Τίτο χαρακτηρίζουν τις πρωτοβουλίες αυτές ως απαράδεκτες, ιδιαίτερα ο Τίτο εξοργίζεται με τη δημιουργία κυβερνητικού συνασπισμού από τον Ναγκυ. Ο Κανταρ αντικαθιστά τον τελευταίο εφαρμόζοντας τη σκληρή γραμμή της Μόσχας υποσχόμενος την αναμόρφωση του κομμουνιστικού συστήματος με την ταυτόχρονη διατήρηση του άθικτου και ανέπαφου χαρακτήρα του. Από τις 4 Νοεμβρίου ξεκινά η ένοπλη καταστολή της λεγόμενης αντεπανάστασης από τον Ερυθρό Στρατό. Μέχρι της 11 Νοεμβρίου όλα έχουν τελειώσει με την επέμβαση των Σοβιετικών αρμάτων να προκαλεί το θάνατο τριών χιλιάδων ανθρώπων, τον Σοβιετικό στρατό να εκτελεί άλλους δύο χιλιάδες πολίτες περίπου και επιπλέον άλλοι είκοσι χιλιάδες να διαφεύγουν στο εξωτερικό. Ο επικεφαλής της Ουγγρικής Καθολικής εκκλησίας καρδινάλιος Μιντζέντυ θα παραμείνει στην αμερικάνικη πρεσβεία περιορισμένος μέχρι το θάνατο του το 1971.Ο μεγάλος πρωταγωνιστής Ιμρε Νάγκυ θα καταφύγει στην γιουγκοσλαβική πρεσβεία αλλά λόγω ενοχλήσεων του Τίτο θα μεταφερθεί στην Ρουμανία όπου θα εκτελεστεί το 1958.Ο Γιάνος Κάνταρ απορρίπτει το σχέδιο αποκέντρωσης της οικονομίας ως πιστός πλέον σύμμαχος της Μόσχας καταστέλλοντας πολιτικά τα συμβούλια των εργατών. Θα χρειαζόταν περίπου έξι χρόνια, συγκεκριμένα το 1961, για να αρχίσει να παίρνει ξανά μετριοπαθή στάση και να μεταβάλλει την Ουγγαρία σε ένα από τα λιγότερα καταπιεστικά και περισσότερο αποκεντρωμένα οικονομικά κράτη του Ανατολικού μπλοκ.
Ο Ουγγρικός λαός πλήρωσε πολύ βαρύ φόρο αίματος στην προσπάθειά του να καταστήσει τον πολύπλευρο περιορισμό του κάπως πιο ελαφρύ με την αποδοχή και προσπάθεια εφαρμογής αναθεωρητικών τάσεων, εκτός καπιταλιστικού πλαισίου, οι οποίες όμως αποδείχθηκαν εξαιρετικά απειλητικές για το σύνολο του κομμουνιστικού συστήματος. Παρόμοιες αν όχι ίδιες τάσεις θα λάμβαναν διαβρωτικό χαρακτήρα τρεις δεκαετίες αργότερα στην ίδια τη μητρόπολη του κομμουνισμού, τη Σοβιετική Ένωση, με τον τελευταίο ηγέτη της Μιχαήλ Γκορμπατσώφ να προσπαθεί να τις εφαρμόσει.
Ιωάννης Χατζημπεάκης
Φοιτητής Τμ. Ευρωπαϊκού Πολιτισμού ΕΑΠ
