Είναι δεδομένο ότι σήμερα η βιώσιμη ανάπτυξη έχει καταστεί οικουμενικό πρόταγμα. Έτσι, η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, η επίτευξη παγκόσμιας υγειονομικής ασφάλειας και η προώθηση της ανταγωνιστικότητας της παγκόσμιας οικονομίας απαιτούν σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των κρατών του G-20 επενδύσεις που μέχρι το 2040 πρέπει να φτάσουν το ύψος των 13 τρισ. ευρώ! Από την άλλη, η Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank) εκτιμά ότι για να υλοποιηθούν οι στόχοι της κλιματικής ουδετερότητας και περιβαλλοντικής προστασίας, η παγκόσμια Κοινότητα πρέπει να επενδύει σε υποδομές ετησίως ποσό της τάξης του 1,3 τρισ. ευρώ (https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/31291).
Η ΕΕ, λοιπόν, μπροστά στη μεγίστη αυτή πρόκληση ανακοίνωσε πρόσφατα την πρωτοβουλία της, που θα διακτινωθεί σε όλον τον Πλανήτη, με το όνομα ‘‘Global Gateway’’ (https://ec.europa.eu/info/sites/default/files/joint_communication_global_gateway.pdf). Πρόκειται για ένα άκρως φιλόδοξο επενδυτικό πλάνο, ύψους 300 δισ. ευρώ, αναφορικά με τις παγκόσμιες υποδομές (global infrastructure) το οποίο η ΕΕ σκοπεύει να φέρει σε πέρας μεταξύ του 2021 και του 2027 και το οποίο ευθυγραμμίζεται απόλυτα με την ‘‘ατζέντα 2030’’ του ΟΗΕ, τους στόχους των Ηνωμένων Εθνών για τη βιώσιμη ανάπτυξη (SDGs) και τη Συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή.
H Ευρωπαϊκή Κομισιόν θεωρεί ότι αυτός ο μεγαλεπήβολος ευρωπαϊκός σχεδιασμός θα αποτελέσει τον θεσμικό μηχανισμό για να σφυρηλατηθούν αποτελεσματικότερα οι δομικές διασυνδέσεις και σχέσεις της ΕΕ με τον υπόλοιπο κόσμο (https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_21_6433). Οι επενδύσεις θα αφορούν κυρίως τους τομείς της ενέργειας, της κλιματικά ουδέτερης οικονομίας, της ψηφιοποίησης και των μεταφορών.
Μάλιστα, η EE διαθέτει ήδη ‘‘οργανωμένη εργαλειοθήκη’’ για να πραγματοποιήσει το υλικό αντικείμενο μιας τόσο εκτενούς και δύσκολης διαδιεθνικής παρέμβασης. Ο Μηχανισμός Γειτονίας, Ανάπτυξης και Διεθνούς Συνεργασίας (the Neighborhood, Development and International Cooperation Instrument) εφαρμόζει ήδη τον ευρωπαϊκό επενδυτικό προγραμματισμό σε τρίτες χώρες, ενώ η περίφημη ‘‘Team Europe’’ είναι έτοιμη να αναλάβει δράση σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επενδυτική Τράπεζα (European Investment Bank) και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα ανασυγκρότησης και ανάπτυξης (European Bank for Reconstruction and Development).
Είναι, ωστόσο, κοινό μυστικό στους ‘‘παροικούντες τις Βρυξέλλες’’ ότι με την παγκόσμια επενδυτική πλατφόρμα ‘‘Global Gateway’’ η ΕΕ σκοπεύει να ανταπαντήσει γεωπολιτικά και γεωοικονομικά στην κινέζικη πρωτοβουλία του ‘‘Δρόμου του Μεταξιού’’ (https://www.tagesschau.de/wirtschaft/weltwirtschaft/eu-china-seidenstrasse-101.html). Έτσι, η διασυνδεσιμότητα και οι συνεχείς επενδυτικές ροές σε όλες τις γωνιές της Υφηλίου, ως πρότυπα μέσα διαοικονομικής συνεργασίας και επιρροής μορφοποιούν πλέον την κρίσιμη εκείνη στρατηγική αντίληψη επί της οποίας κατευθύνονται και αλληλεπιδρούν τα οραματικά προτάγματα των παγκόσμιων δυνάμεων.
Υπό αυτή την οπτική, η ΕΕ και τα κράτη-μέλη της την περίοδο 2014-2018 προσέφεραν ως επίσημη οικονομική αρωγή (official development assistance) 350 δισ. ευρώ σε αναπτυσσόμενες κυρίως χώρες και δη με τη μορφή επιχορηγήσεων, ενώ η Κίνα την ίδια περίοδο μέσω της πρωτοβουλίας ‘‘Belt and Road’’ χορήγησε 200-400 δις. ευρώ σε μορφή δανείων (https://www.bruegel.org/2021/12/the-global-gateway-a-real-step-towards-a-stronger-europe-in-the-world/). Συνολικά, ωστόσο, ο κινέζικος οικονομικός επεκτατισμός, στον ευρύτερο ορίζοντα των τελευταίων 18 ετών συμπεριλαμβάνει 13.347 projects σε 165 χώρες, συνολικού επενδυτικού κεφαλαίου 843 δισ. δολαρίων (https://docs.aiddata.org/ad4/pdfs/Banking_on_the_Belt_and_Road__Insights_from_a_new_global_dataset_of_13427_Chinese_development_projects.pdf).
Η ΕΕ είχε ήδη βέβαια ανοικτούς διαύλους με την Κίνα. Όπως έγραφα σε άρθρο μου για την επενδυτική συμφωνία ΕΕ-Κίνας (https://infognomonpolitics.gr/2021/01/i-ependytiki-symfonia-evropaikis-enosis-kinas-kai-to-prosopo-kleidi/): ‘‘Ήδη από το 2003 έχει συμφωνηθεί μεταξύ των δύο πλευρών η συνολική στρατηγική συνεργασία τους (ίδετε EU-China Comprehensive Strategic Partnership, https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2003:0533:FIN:EN:PDF), το 2020 κοινοποιήθηκε η κοινή στρατηγική τους ατζέντα (ίδετε EU-China 2020 Strategic Agenda for Cooperation, https://eeas.europa.eu/archives/docs/china/docs/eu-china_2020_strategic_agenda_en.pdf αλλά και https://ec.europa.eu/commission/sites/beta-political/files/communication-eu-china-a-strategic-outlook_el.pdf), ενώ πολλά ευρωπαϊκά κράτη συνεργάζονται με την Κίνα στα θεσμικά πλαίσια του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και του ‘‘G20’’.
Αλλά, τώρα, τα πράγματα φαίνεται να αλλάζουν. Στο αξιακό επίπεδο οι προθέσεις της ηγεσίας της ΕΕ συνταυτίζονται με τα ιδεολογικά αξιώματα του G7 (https://www.g7uk.org/wp-content/uploads/2021/06/Carbis-Bay-G7-Summit-Communique-PDF-430KB-25-pages-3-1.pdf) που ως γνωστόν απαρτίζουν οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, ο Καναδάς, η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία και η Ιαπωνία. Έτσι, η φιλοσοφία του ‘‘Global Gateway’’ επικεντρώνεται στην ενδυνάμωση της γεωπολιτικής επιρροής της ΕΕ σε οικουμενικό βεληνεκές αλλά και στην ενίσχυση των δεσμών του ευρωπαϊκού θεσμικού οικοδομήματος ξεχωριστά με κάθε χώρα, στην οποία θα πραγματοποιούνται οι συγκεκριμένες επενδύσεις του προγράμματος, ταυτόχρονα όμως με την προώθηση των αρχών της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου, ως προϋποθέσεων γεωπολιτικής σταθερότητας, περιφερειακής αρμονίας και ισόρροπης οικονομικής ανάπτυξης.
Περαιτέρω, το ‘‘Global Gateway’’ πρέπει να ερμηνευτεί παράλληλα με την πρωτοβουλία ‘‘Build Back Better’’ του Προέδρου Joe Biden, ύψους 1,9 τρισ. δολαρίων (https://edition.cnn.com/2021/12/07/politics/biden-build-back-better-spending-bill/index.html). Τα 550 δισ. της πρωτοβουλίας θα κατευθυνθούν σε υποδομές αλλά το κυριότερο χαρακτηριστικό σε αυτήν την κολοσσιαία οικονομική πλατφόρμα του Αμερικανού Προέδρου είναι οι επενδύσεις που αφορούν την φιλοπεριβαλλοντική επιχειρηματική δράση και αντίστοιχη οικονομική προσαρμογή. Πρόκειται για την μεγαλύτερη στην αμερικανική ιστορία προσπάθεια να καταπολεμηθεί η κλιματική αλλαγή (https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2021/10/28/president-biden-announces-the-build-back-better-framework/).
Σε αυτόν δε τον παραλληλισμό (του ευρωπαϊκού ‘‘Global Gateway’’ με το αμερικανικό ‘‘Build Back Better’’), προσωπικά θα προσέθετα δύο άλλες σοβαρές παραμέτρους, έτσι ώστε να ολοκληρωθεί επί το ουσιαστικότερο το συνολικό ‘‘κάδρο’’ των σύγχρονων γεωπολιτικών εξελίξεων και κυρίως για να εξηγηθεί το ιδεολογικό υπόβαθρο των κολοσσιαίων επενδυτικών προγραμμάτων των κορυφαίων δυνάμεων του Δυτικού Κόσμου:
Καταρχάς, στις 9 και 10 Δεκεμβρίου ο Πρόεδρος Biden γίνεται ο οικοδεσπότης στην Ουάσινγκτον της Παγκόσμιας Συνόδου για τη Δημοκρατία (Summit for Democracy https://www.state.gov/summit-for-democracy/). Κυβερνήσεις από όλες τις γωνιές του Πλανήτη (κλήθηκαν 111 χώρες), οι κοινωνίες των πολιτών και ο ιδιωτικός τομέας καλούνται να αναπτύξουν τις απόψεις τους και να βρουν λύσεις, υπό το πλέγμα ενός παγκόσμιου nexus, σε τρεις σπουδαίες και ακανθώδεις συνάμα θεματικές, ήτοι στην ‘‘καταπολέμηση’’ του αυταρχισμού, ως μορφή πολιτειακής συγκρότησης, στην τιθάσευση της διαφθοράς και στον καθολικό σεβασμό και στην πλήρη εφαρμοστικότητα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου. Παρεμπιπτόντως, η Τουρκία δεν συμπεριλαμβάνεται στο προσκλητήριο του αμερικανού Προέδρου, κάτι το οποίο είναι δηλωτικό της κατάστασης στην οποία έχει οδηγήσει τη γείτονα χώρα ο Erdogan.
Κατά δεύτερον, πριν λίγες ημέρες (στις 30-11-2021) ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Jens Stoltenberg, στην κεντρική ομιλία του με θέμα την οπτική του Οργανισμού για τις παγκόσμιες υποθέσεις με φόντο το 2030 (https://www.nato.int/cps/en/natohq/opinions_189089.htm), αφενός επιβεβαίωσε ότι το ΝΑΤΟ θα ‘‘αγωνιστεί’’ τα επόμενα κρίσιμα χρόνια για τους σκοπούς επί τη βάσει των οποίων δημιουργήθηκε, δηλαδή για την οικουμενική πρυτάνευση της δημοκρατίας, της ελευθερίας και του κράτους δικαίου (‘‘NATO was created to defend democracy, freedom, and the rule of law’’), αφετέρου όμως προσδιόρισε και τους ‘‘ανταγωνιστές’’ της Βορειοαντλαντικής Συμμαχίας στην παγκόσμια τάξη, που δεν είναι άλλοι από τη Ρωσία και την Κίνα (‘‘Today we live in an age of systemic competition. Russia and China are undermining the rules based international order’’).
Στον αντίποδα, ωστόσο, μηνύματα παγκόσμιας ‘‘επενδυτικής επίθεσης’’ με γενεσιουργό πολιτικό οραματισμό την αποκρυστάλλωση ενός ανοικτού, διαφανούς, δίκαιου, ισόνομου, αντιπροσωπευτικού και πολυφασματικού διεθνούς στερεώματος εκπέμπουν και άλλοι παγκόσμιοι ‘‘παίκτες’’. Στην Κοινή Διακοίνωσή τους (http://www.mea.gov.in/bilateraldocuments.htm?dtl/34540/Joint+Communique+of+the+18th+Meeting+of+the+Foreign+Ministers+of+the+Russian+Federation+the+Republic+of+India+and+the+Peoples+Republic+of+China), Ρωσία, Κίνα και Ινδία επιβεβαίωσαν από κοινού την ανάγκη για αναμόρφωση της διεθνούς πραγματικότητας με αναγνώριση από όλους, και προφανώς από τη Δύση, της πολυπολικότητας της νέας τάξης πραγμάτων. Μάλιστα, τόνισαν την ανάγκη μιας ευρύτερης μεταξύ τους συνεργασίας, πέραν από την οικονομία, στο επίπεδο των πολιτικών και πολιτιστικών σχέσεων.
Το δε άρμα για την συγκεκριμένη ‘‘επενδυτική εξάπλωση’’ παγκοσμίως, εκτός από τον διαβόητο κινέζικο ‘‘Δρόμο του Μεταξιού’’ αλλά και το ευρύτερο πλαίσιο συμπόρευσης που ήδη λειτουργεί η Ένωση Χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας (ASEAN), αποτελεί κυρίως o Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης (Shanghai Cooperation Organization, SCO, http://eng.sectsco.org/). Στον Οργανισμό αυτόν, Ρωσία, Κίνα και Ινδία συλλειτουργούν, όχι ακριβώς υπό το μοτίβο της ‘‘δορυφοροποίησης’’ με το Καζακστάν, το Κιργιστάν, το Πακιστάν, το Ουζμπεκιστάν και το Τατζικιστάν. Και έχουν, προς το παρόν, ως σημαντικότερο παρατηρητή του forum τους, το Ιράν. Τον Οργανισμό αυτόν, λοιπόν, προορίζουν οι άνω δυνάμεις ως έναν επιδραστικό μηχανισμό για το παγκόσμιο σύστημα, τη διασφάλιση της ειρήνης και τη βιώσιμη οικονομική πρόοδο (…The Ministers underlined that the SCO as an influential and responsible member of the modern system of international relations plays a constructive role in securing peace and sustainable development).
Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό από όλα τα παραπάνω ότι οι πυρήνες ‘‘παραγωγής’’ και εκπομπής γεωπολιτικών βουλήσεων ανά τον Κόσμο έχουν ήδη δημιουργηθεί, ότι οι διεθνείς πολιτικές-συμμαχικές συσσωματώσεις είναι ενεργείς και τα επίμαχα πεδία γεωπολιτικού ανταγωνισμού είναι ανοικτά. Η Ιστορία (ο ρους των παγκόσμιων εξελίξεων) έχει ήδη διαμορφώσει τη νέα οικουμενική γεωπολιτική χαρτογραφία και ο ανταγωνισμός προβλέπεται σφοδρός και συγκλονιστικός με πολλά σενάρια μάλιστα να ‘‘παίζουν’’.
Διαβάζοντας, ωστόσο, πριν λίγο καιρό (Μάρτιος 2021) το μνημειώδες έργο της αμερικανικής εθνικής υπηρεσίας πληροφοριών (USA national intelligence council) με τίτλο ‘‘Παγκόσμιες τάσεις 2040’’ (Global Trends 2040, https://www.dni.gov/index.php/gt2040-home) βρέθηκα προ διλημμάτων και πραγματικά δεν ξέρω ποιο από τα πέντε πιθανά σενάρια εξέλιξης του παγκόσμιου status quo που τα ‘‘γεράκια’’ της άνω αμερικανικής υπηρεσίας διαβλέπουν θα υλοποιηθεί τελικά τις προσεχείς δεκαετίες. Άλλωστε, η ρευστότητα, η ποικιλωνυμία των στρατηγημάτων και οι διακυμάνσεις των διεθνών συσχετισμών όχι μόνο δυσκολεύουν τις προβλέψεις αλλά αναιρούν παγιωμένα δεδομένα και χρόνιες βεβαιότητες.
Αυτό που ξέρω, όμως, είναι πως ό,τι καλό ή αρνητικά τρομακτικό προκύψει στον Κόσμο στο προσεχές μέλλον, θα γίνει στο όνομα της δημοκρατίας και της πολυμέρειας (multilateralism) καθώς όλοι πια, στο ‘‘κυνήγι’’ της γεωπολιτικής υπεροχής, προτάσσουν και επικαλούνται, ως ιδεολογικό θεμέλιο και έρεισμα βουλησαρχίας, τη δημοκρατία και την πολυφωνία, την πολλαπλότητα και την πολυαρχία…. Υπό αυτό το αφήγημα, ο Πλανήτης άρχισε ήδη να….κινείται πιο γρήγορα μου φαίνεται!
ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΟΥΓΚΟΥΡΕΛΑΣ
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ
LLM IN INTERNATIONAL COMMERCIAL LAW
LLM IN EUROPEAN LAW
Cer. LSE in Business, International
Relations and the political science
