Όσα έγιναν από την 7η Οκτωβρίου και μετά, και γίνονται ακόμη, στο Ισραήλ, συγκλονίζουν το δίχως άλλο κάθε ανθρώπινη ψυχή. Η Παλαιστινιακή Χαμάς, έπληξε με ρουκέτες το Ισραήλ και κατά την αιφνίδια εισβολή τους στο κιμπούτς Μπεερί άνδρες της αποκεφάλισαν (!) ακόμη και μικρά παιδιά, ενώ, από την άλλη, αντιδρώντας, οι Ισραηλινοί σκότωσαν αμάχους, άφησαν 2,3 εκατ. Παλαιστίνιους χωρίς νερό, ρεύμα, τρόφιμα, φάρμακα και καύσιμα και φαίνεται να βομβάρδισαν ακόμη και νοσοκομείο! Εκεί κάτω, λοιπόν, εκτυλίχθηκε ένα σοκαριστικό μακελειό, βγαλμένο από τα πιο αιμοβόρα και σκαιά ένστικτα της ανθρώπινης φύσης.
Με το πέρας των ημερών, ωστόσο, αναδύονται κάποια εξαιρετικώς κρίσιμα ερωτήματα, οι απαντήσεις επί των οποίων θα… ‘‘γράψουν παγκόσμια ιστορία’’. Γιατί, άραγε, τέτοια λυσσαλέα σφοδρότητα ανάμεσα στις δύο πλευρές; Γιατί η Hamas επέλεξε τούτο το χρονικό σημείο για να εξαπολύσει (αυτή πρώτη) την αιματοβαμμένη επίθεσή της στο Ισραήλ; Ποιες είναι οι κύριες γεωπολιτικές και γεωοικονομικές συνέπειες αυτού του πολέμου; Ποιο είναι το σημείο καμπής των εξελίξεων; Ποια είναι η λύση στην αντιμαχία Ισραήλ-Παλαιστινίων; Κρύβει αυτή η λύση άμεσους ή έμμεσους κινδύνους για την Ελλάδα; Και, εν τέλει, υπάρχει ένα γενικό συμπέρασμα σε όλα και για όλα τα παραπάνω, επί του οποίου θα πρέπει να προσαρμόσει και τη διεθνή στάση της η χώρα μας;
Ξεκινώντας την απόπειρα απάντησης στα παραπάνω ερωτήματα, και χωρίς φυσικά να διεκδικείται εκ μέρους μου το ‘‘αλάθητο’’, αναλογίζομαι πως η άνω σφοδρότητα, πέρα από τους παραδοσιακούς ιστορικούς λόγους της υφιστάμενης βαθειάς ρηγμάτωσης ανάμεσα στις δύο πλευρές, έχει να κάνει με το ότι αφενός την εκ των Παλαιστινίων επίθεση ανέλαβε και πραγμάτωσε η Hamas, δηλαδή μια ακραία ισλαμιστική οργάνωση με τρομοκρατική μεθοδολογία και όχι η Fattah ή η Παλαιστινιακή Αρχή και αφετέρου ότι στο Ισραήλ, από την επάνοδο του Netanyahu και μετά, οι λεγόμενοι ‘‘υπερορθόδοξοι’’ Εβραίοι, με την ίσως ‘‘αρτηριοσκληρωτική κουλτούρα’’ τους, δείχνουν τον δρόμο για ένα Ισραήλ δογματικό και αδιάλλακτο. Η ενδοκοινωνική τριβή στο Ισραήλ είναι φανερή και δεν χρειάστηκε πολύ να την ‘‘οσμιστώ’’ και εγώ προσωπικά, λίγους μήνες πριν, επισκεφθείς τη χώρα.
Από την άλλη, είναι τούτο το κρίσιμο χρονικό σημείο που η Hamas διείδε τη δυνατότητα αποδόμησης της ήδη ‘‘υφανθείσας’’ αμερικανικής αρχιτεκτονικής ασφαλείας στη Μέση Ανατολή. Οι Αμερικανοί πόνταραν στον στρατηγικό προσεταιρισμό του Ισραήλ και των αραβικών κρατών, ο οποίος θα μπορούσε να συγκροτήσει έναν σφριγηλό αντι-ιρανικό άξονα. Υπό αυτό το ευκταίο δεδομένο, θα ήταν σε θέση να εστιάσουν αποκλειστικά τον δικό τους παγκόσμιο γεωστρατηγισμό στον Ινδο-Ειρηνικό, δηλαδή στο φυσικό πλαίσιο της αντιπαράθεσής τους με την Κίνα. Από τη μια, λοιπόν, η επιζήμια για τους Παλαιστίνιους προοπτική κυρίως της σύγκλισης ΗΠΑ-Ισραήλ-Σαουδικής Αραβίας και από την άλλη η έντονη και ρευματώδης αντίδραση μεγάλου κομματιού της εβραϊκής κοινωνίας κατά του Netanyahu, με βάση την οποία το Ισραήλ εξέπεμπε διεθνώς την αίσθηση εσωτερικής αναταραχής, ‘‘απασφάλισαν’’ στον τρέχοντα χρόνο τη δράση της Ηamas.
Ποιες είναι, επομένως, οι οικουμενικών διαστάσεων ευρύτερες επιπτώσεις όσων συνέβησαν και ακόμη συμβαίνουν στο Ισραήλ; Το domino των επιπτώσεων είναι πολύπλοκο και πολυπαραγοντικό. Οι σχέσεις Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας προς το παρόν ‘‘παγώνουν’’, ο διαθρησκευτικός και διαπολιτισμικός διάλογος Ισραήλ και αραβικού κόσμου που είχε γόνιμα ανοίξει μετά την υπογραφή των ‘‘Συμφωνιών του Αβραάμ’’ (‘‘Abraham Records’’ μεταξύ Ισραήλ και διαδοχικά ΗΑΕ, Μπαχρέιν και Σουδάν) πρόσκαιρα(;) διακόπτεται, άρα και η συνεργασία του Ισραήλ με τους Άραβες σε πλουτοπαραγωγικούς τομείς και γεωοικονομικά εγχειρήματα, βρίσκουν προσωρινά(;) δίαυλο επικοινωνίας, ως τα ισλαμικά ‘‘μεγαθήρια’’, οι κεντρικοί εκφραστές των δύο βασικών τάσεων του Ισλάμ και παράλληλα μέχρι τούδε ‘‘ενδοθρησκευτικοί εχθροί’’, ήτοι η σουνιτική Σαουδική Αραβία και το σιιτικό Ιράν, προφανώς για να διερευνηθεί, έστω και θεωρητικά και a la carte, το ενδεχόμενο της πανισλαμικής ενότητας.
Περαιτέρω, τίθενται επί του παρόντος σε αμφισβήτηση τα ενεργειακά projects στην Ανατολική Μεσόγειο στα οποία συμμετέχουν Ισραήλ, Ελλάδα και Κύπρος, γεγονός που πέραν από το ότι θα ευνοήσει τον παγκόσμιο ηγέτη στο LNG, τις ΗΠΑ, μάλλον θα φέρει σε πλεονεκτική θέση και τη Ρωσία και την Τουρκία στο γεωπολιτικό παίγνιο ελέγχου των παγκόσμιων ενεργειακών πόρων και ροών, αμφισβητείται ευθύς εξαρχής η ‘‘υλοποιησιμότητα’’ του νέου οικουμενικού εμπορικού δρόμου με εφαλτήριο την Ινδία που πολύ πρόσφατα οι G20 ανακοίνωσαν ως αντίπαλο δέος του κινέζικου ‘‘Δρόμου του Μεταξιού’’ (BRI), γιγαντώνεται η πιθανότητα για νέα, παλιρροϊκής φύσης, προσφυγικά κύματα προς την Ευρώπη βεβαίως, και όσον αφορά τη διάδραση στο περιφερειακό μας περιβάλλον, οι όποιες εξελίξεις στα ελληνοτουρκικά μετατοπίζονται από τον κεντρικό ιστό της θεματολογίας της διεθνούς κοινότητας, γεγονός που λογικά θα επιφέρει μεγαλύτερη διαπραγματευτική επιφυλακτικότητα της ελληνικής πλευράς απέναντι στους Τούρκους.
Πέραν, όμως, από τις συνέπειες των γεγονότων στο Ισραήλ, υπάρχει κάποιο ‘‘σημείο καμπής’’, κάποιο ‘‘σημείο ενεργοποίησης’’ περισσότερων και πολλαπλών εξελίξεων (αυτό που οι Δυτικοί αποκαλούν ‘‘trigger point’’); Ένα τέτοιο κομβικό σημείο είναι αναμφίβολα η εμπλοκή του Ιράν στον πόλεμο, ‘‘ορκισμένου’’ εχθρού του Ισραήλ. Και τούτο, διότι η εμπλοκή του Ιράν, που είναι πυρηνική δύναμη, συνεπιφέρει, ειδικά στο πεδίο των στρατιωτικών επιχειρήσεων, τον απόλυτο ‘‘κυκλωτισμό’’ του Ισραήλ, το οποίο σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα βαλλόταν στον νότο (από τη λωρίδα της Γάζας) από τη Hamas, στην ανατολή (από τη μεγάλη έκταση της λεγόμενης ‘‘Δυτικής Όχθης’’ του Ιορδάνη) από τις λοιπές παλαιστινιακές οργανώσεις, και στον βορρά από τη λιβανέζικη, ιρανο-καθοδηγούμενη Hezbollah (με τις 130.000 ρουκέτες που διαθέτει).
Η ανάγκη απεγκλωβισμού του Ισραήλ από τον παραπάνω ‘‘κυκλωτισμό’’ θα δημιουργούσε τάχιστα δύο πολυμερή αντιμαχόμενα στρατόπεδα. Από τη μια, το Ιράν και οι άνω σύμμαχοί του, στους οποίους θα προσετίθεντο η Συρία και ίσως το Κατάρ, και από την άλλη το Ισραήλ που θα υποστηριζόταν από τις ΗΠΑ και τους Ευρωπαίους. Το σενάριο, λοιπόν, μιας ακόμα και παγκόσμιας σύρραξης, στην περίπτωση ανάμιξης του Ιράν, δεν είναι, λογικοφανώς, παράταιρο. Γι’ αυτό και οι Αμερικανοί, κινούμενοι προληπτικά απέναντι σε αυτό το σενάριο και σαφώς ενδεικτικά ως προς τις προθέσεις τους, απέστειλαν ήδη δύο αεροπλανοφόρα στην Ανατ. Μεσόγειο, αντίκρυ από τις ισραηλινές ακτές, προκειμένου να σταλεί ‘‘μήνυμα κατευνασμού’’ και πάντως ‘‘μη παρέμβασης’’ στο Ιράν που προς το παρόν απλά παρακολουθεί.
Η εμπλοκή του (μη αραβικού αλλά) σφιχτά ισλαμοκρατούμενου Ιράν, ωστόσο, πιθανώς θα έδινε στην παρούσα σύγκρουση και ευρύτερες διαστάσεις ‘‘πολιτισμικού περιεχομένου’’. Ήδη δεκαετίες πριν (1996) ο περιβόητος Αμερικανός πολιτικός επιστήμων Samuel Huntington στο περιώνυμο βιβλίο του (‘‘The clash of civilizations’’) είχε προβλέψει τη σύγκρουση του Ισλάμ με τη Χριστιανική Δύση, αντικείμενο της οποίας θα ήταν η ανατροπή και ο θρυμματισμός, από την πλευρά του Ισλάμ, του οικουμενισμού που έχει προσλάβει το ‘‘δυτικό πολιτισμικό υπόδειγμα’’. Δεν αποκλείεται, συνεπώς, τα γεγονότα στο Ισραήλ, υπό προϋποθέσεις, να γίνουν ο ‘‘πυροκροτητής’’ για αυτό που κατά τη μοντέρνα ορολογία ήδη ο Πρόεδρος Biden έχει ‘‘βαφτίσει’’ ως ‘‘πόλεμο της Δημοκρατίας ενάντια στις θεοκρατούμενες (και μη) απολυταρχίες’’. Δεν αποκλείεται τότε, όπως είχε γράψει κάποτε ο Αμερικανός ακαδημαϊκός John Esposito, Ισλάμ και Χριστιανική Δύση να δώσουν ακόμη μια σφοδρή και θανατηφόρα μάχη για την εξουσία, τα εδάφη και τις ανθρώπινες ψυχές!
Υπάρχει, όμως, λύση στη χρόνια διένεξη Ισραηλινών και Παλαιστινίων; Στη Θεωρία και κατά μια ιδεατή προσέγγιση υπάρχει λύση και μάλιστα μια λύση στην οποία φαίνεται να συμφωνούν οι δύο νυν μεγαλύτεροι παγκόσμιοι ‘‘παίκτες’’, οι ΗΠΑ και η Κίνα. Καταρχάς, στη στρατηγική εθνικής ασφάλειας (https://www.whitehouse.gov/wp-content/uploads/2022/10/Biden-Harris-Administrations-National-Security-Strategy-10.2022.pdf), οι Αμερικανοί υπεραμύνονται της δημιουργίας δύο κρατών στο επίμαχο γεωγραφικό τόξο (We will also continue to promote a viable two state solution that preserves Israel’s future as a Jewish and democratic state while meeting Palestinian aspirations for a secure and viable state of their own. As President Biden stated during his visit to the West Bank in July 2022, “Two States along the 1967 lines, with mutually agreed swaps, remain the best way to achieve equal measure of security, prosperity, freedom, and democracy for Palestinians as well as Israelis.”). Αλλά και οι Κινέζοι ασπάζονται την ίδια λογική, όπως αυτό φαίνεται στη διακήρυξη της πολιτικής τους για τον αραβικό κόσμο ( https://english.www.gov.cn/archive/publications/2016/01/13/content_281475271412746.htm, China’s Arab Policy: China supports the Middle East Peace Process and the establishment of an independent state of Palestine with full sovereignty, based on the pre-1967 borders, with East Jerusalem as its capital.).
Θαρρώ, εντούτοις, ότι η προώθηση μιας τέτοιας λύσης, ανεξαρτήτως των κρίσεων επί της εφικτότητάς της, ενέχει για την Ελλάδα έναν μείζονα κίνδυνο, ο οποίος θα μπορούσε να προκύψει δια της διεθνούς χρήσης ενός παραλληλισμού. Με απλά λόγια, ο Erdogan, ‘‘τεχνίτης’’ στον ‘‘διαδιεθνικό εξισορροπητισμό’’, δεν θα απεμπολούσε την ευκαιρία, κάθε άλλο μάλιστα, να στρέψει την παγκόσμια κοινότητα, στην περίπτωση υιοθέτησης της λύσης δύο κρατών στη γεωγραφική επικράτεια που σήμερα καλύπτει το Ισραήλ, προς ένα μοντέλο παγίωσης δύο διακριτών κρατών και στην Κύπρο, κάτι το οποίο όμως ευνοήτως θα έθετε εκποδών τον οραματισμό του Ελληνισμού στην περιφερειακή ‘‘σκακιέρα’’ και θα έπληττε ανεπανόρθωτα τα εθνικά μας συμφέροντα.
Το γενικό συμπέρασμα, πάντως, από την ανάλυση της όλης κατάστασης είναι ότι στο Ισραήλ μπορεί να υπάρξει είτε ειρήνη χωρίς (ισραηλινή) κατοχή (στα εδάφη που διαβιούν οι Παλαιστίνιοι), είτε κατοχή (πρακτικά συνέχιση της κατοχής του Ισραήλ) χωρίς ειρήνη. Ωστόσο, τόσο το πρώτο όσο και το δεύτερο άνω ‘‘πιθανολογικό status’’ ούτε αυτονόητα είναι αλλά και ούτε εύκολα υλοποιήσιμα. Προσωπικά, εν προκειμένω θα ‘‘δανειζόμουν’’ ως ‘‘εργαλείο περιγραφής’’ της κατάστασης την αρχή της απροσδιοριστίας του Heisenberg. Στον καμβά του Παλαιστινιακού ζητήματος, είναι τόσοι και τέτοιοι οι αντιθετικά δρώντες και αλληλεπιδρώντες και τέτοιας πολυμορφίας η αντανακλαστική αναμεταξύ τους διάδραση που μάλλον είναι εξαιρετικά δύσκολη η παγίωση και διατήρηση ενός status τελειωτικού και καθολικά αποδεκτού, καταρχάς για τους εμπλεκόμενους και εν συνεχεία όλους τους άλλους.
Η δε τεράστια δυσκολία για την αποκρυστάλλωση ενός τέτοιου status (τελειωτικού και καθολικά αποδεκτού) σχετίζεται κυρίως με το ‘‘μετά’’ της αναμενόμενης εισβολής του ισραηλινού στρατού στη Γάζα. Όλες οι επιλογές για το Ισραήλ φαίνεται να ‘‘παράγουν’’ αδιέξοδα. Αν το Ισραήλ, αξιοποιώντας την αδιαμφισβήτητα συντριπτική στρατιωτική υπεροχή του, καταλάβει τη λωρίδα της Γάζας, θα επιλέξει μετά να κρατήσει την κατοχή; Και να προκαλέσει, έτσι, οξείες διαιρέσεις στην ισραηλινή κοινωνία, να αναλώνει πάγιο οικονομικό και στρατιωτικό κεφάλαιο για τη διατήρηση της κατοχής του, να προξενήσει ‘‘φουρτουνιασμένα’’ προσφυγικά ρεύματα προς την Ευρώπη, εκδιώκοντας τους Παλαιστίνιους από τα πατρογονικά τους εδάφη και πραγματοποιώντας πρακτικά εις βάρος τους ‘‘εθνοκάθαρση’’ (ethnic cleansing) η οποία θα ‘‘ξεσηκώσει’’ την παγκόσμια κοινότητα και θα αποτελέσει μια βαθειά και διαχρονική ‘‘χαίνουσα πληγή’’ στις σχέσεις του με τον αραβικό κόσμο; Θα παραδώσει τη Γάζα στην Παλαιστινιακή Αρχή, δηλαδή θα προτιμήσει κατοχή μεν μέσω ενός πιο συνεργάσιμου(;) μεσεγγυούχου δε (occupation by proxy); Θα μετατρέψει την περιοχή σε ‘‘ουδέτερη ζώνη’’, σε μια ‘‘buffer zone’’ ελεγχόμενη από το ΝΑΤΟ ή τον ΟΗΕ, δηλαδή θα δεχθεί την ύπαρξη μιας μη κρατικής επικράτειας μέσα στο επίσημο ισραηλινό κράτος; Το δύσκολο για το Ισραήλ, επομένως, είναι το ‘‘μετά’’ μιας πιθανής εισβολής (στη Γάζα) και κατοχής, τα μοντέλα διαχείρισης και οι εναλλακτικές διέξοδοι ενός βιώσιμου modus operandi, όχι η εισβολή αυτή καθεαυτήν…
Εν τέλει, ποια ‘‘πρέπει’’ να είναι η στάση-αντίδραση της Ελλάδας; Είναι δεδομένο ότι η Ελλάδα είναι ενσωματωμένη σε ένα συγκεκριμένο και σταθερό συμμαχικό πλαίσιο, αυτό του ‘‘Δυτικού Κόσμου’’. Και είναι, επίσης, δεδομένο ότι το Ισραήλ είναι το μόνο δημοκρατικό, δυτικού τύπου, κράτος στη Μέση Ανατολή ενώ η Hamas, στον αντίποδα, απεργάζεται έναν ‘‘μονολιθικό κόσμο’’, αυτόν του σκληρού σαλαφιστικού Ισλάμ. Δεν είναι, λοιπόν, παράδοξο που όλη η Ευρώπη στέκεται, μέχρι τούτη την ώρα τουλάχιστον και εν αναμονή εξελίξεων που ίσως απαιτήσουν επαναξιολόγηση προθέσεων και στάσεων, στο πλευρό του Ισραήλ. Ωστόσο, η στρατηγική προσέγγισή μας στο ζήτημα θα πρέπει να είναι ευφυώς ευρυγώνια και όχι στερεοτυπική. Ζούμε σε έναν ‘‘μεταμανιχαϊστικό κόσμο’’ με ασύμμετρη πολυπλοκότητα και διάχυτη ρευστότητα. Σε έναν κόσμο, λοιπόν, που πλέον το μόνο βέβαιο είναι ότι δεν υπάρχουν βεβαιότητες, η ήπια στάση και η προσεγμένη διεθνής εκφραστική θα είναι μάλλον το παράγωγο μιας από την πλευρά μας νουνεχούς αυτοσυγκράτησης εν προκειμένω.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΟΥΓΚΟΥΡΕΛΑΣ
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ
LLM IN INTERNATIONAL COMMERCIAL LAW
LLM IN EUROPEAN LAW
Cer. LSE in Business, International
Relations and the political science.
