Η πράσινη ανάπτυξη παρά τις θετικές επιπτώσεις στην οικονομία δεν πρόκειται να καλύψει το επενδυτικό κενό της χώρας της τάξης των 100 δις. ευρώ και πλέον. Είναι η αναγκαία συνθήκη επίτευξης μέρους αυτού του στόχου αλλά όχι η ικανή. Η ικανή εντοπίζεται σε μια πολιτική επενδύσεων με μεγάλους προϋπολογισμούς ανά επενδυτικό σχέδιο που θα αναφέρεται σε εμπορεύσιμα αγαθά και υπηρεσίες και όχι πλέον σε δρόμους, γεφύρια και κάθε λογής κτήρια. Οι εν λόγω προϋπολογισμοί αφορούν στη βιομηχανία –που είναι η Αχίλλειος πτέρνα της οικονομίας– όπως και στον τουρισμό. Για το σκοπό αυτό απαιτείται ριζική αναθεώρηση της υφιστάμενης αναπτυξιακής κουλτούρας και στρατηγικής.
Το Σχέδιο των προγραμματικών θέσεων αναφέρεται τόσο σε θέματα διαχείρισης της κρίσης και της καθημερινότητας όσο και σε θέματα στρατηγικής ανάπτυξης. Στα θέματα της διαχείρισης με κεντρικό άξονα την αντιμετώπιση του διογκωμένου ιδιωτικού χρέους, το πτωχευτικό δίκαιο και τη βελτίωση της ρευστότητας, το Σχέδιο με το δικό του στίγμα επιδιώκει να δημιουργήσει τις θετικές προσδοκίες που χρειάζονται.
Ο δεύτερος τομέας που θα τις ενισχύσει ακόμη περισσότερο είναι αυτός της στρατηγικής ανάπτυξης. Η παρέμβαση που ακολουθεί επικεντρώνεται εδώ. Δίνει αρχικά έμφαση σε θέματα που συνδέονται με τη δυναμική της ανάκαμψης της παραγωγής και των επενδύσεων, επεκτεινόμενη όμως και σε άλλα πεδία.
Εκτίθενται αναλυτικότερα σκέψεις, απόψεις και προτάσεις προς συζήτηση ενόψει του διαλόγου που έχει αρχίσει αναφορικά με το Σχέδιο του Προγράμματος στα εξής ζητήματα: Ελληνική οικονομία και κρίση – Πράσινη ανάπτυξη, – Βιομηχανία- Αγροδιατροφικός τομέας – Τουρισμός – Δημόσια περιουσία – Παιδεία – Διαφθορά – Μεταναστευτικό/προσφυγικό – Εξωτερική Πολιτική και Άμυνα.
Κατά την παρουσίαση σημειώνεται σε κάθε κεφάλαιο του κειμένου, ο τίτλος και η αρίθμηση που αντιστοιχεί στα κεφάλαια του Σχεδίου του προγράμματος.
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
1.5 Η Ελλάδα της κρίσης
Το 1980 ήταν η αρχή της επέλασης των προσεγγίσεων για λιγότερο κράτος στις ΗΠΑ με τα οικονομικά του Ρέιγκαν και την άνοδο στην εξουσία της Σχολής του Σικάγου. Οι εκφραστές των Κεϋνσιανών προσεγγίσεων για την οικονομία της περιόδου 1971-1979 όχι απλώς δεν έλυσαν τα προβλήματα του πληθωρισμού της ανεργίας και της ύφεσης, αλλά οδήγησαν με τους ακατάλληλους χειρισμούς τους, στην γραφειοκρατικοποίηση της οικονομίας των ΗΠΑ. Η κόπωση του κόσμου μεταφράστηκε εκεί με την ψήφο του υπέρ των Οικονομικών της Προσφοράς και των Μονεταριστικών απόψεων, μέσω του πρώτου εκφραστή τους της περιόδου εκείνης, της κυβέρνησης Ρέιγκαν. Στην Ευρώπη το νεοφιλελεύθερο αυτό ρεύμα κέρδισε έδαφος με την έναρξη της δεκαετίας του 1990.
Κατά τη διάρκεια της περιόδου μετά το 1980 η τάση αυτή συνοδεύεται με την όλο και ισχυρότερη παγκοσμιοποίηση της οικονομίας. Τα πρώτα βήματα της έγιναν με την απελευθέρωση του εμπορίου των βιομηχανικών προϊόντων μέσω των πολυμερών «Γύρων» διαπραγματεύσεων που οργάνωνε η τότε Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου- GATT (του Γύρου του Ντίλον, 1962, του Κένεντι 1964-67 και Τόκυο, 1973-79). Συνέχισε με την απελευθέρωση του εμπορίου τόσο στα αγροτικά προϊόντα όσο και τις υπηρεσίες και την αγορά εργασίας μέσα από τους επόμενους «Γύρους» διαπραγματεύσεων υπό τoν Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου-ΠΟΕ του διαδόχου της GATT, (του Γύρου της Ουρουγουάης, 1986-1994 και της Ντόχα, το 2001 με το αδιέξοδο τέλμα του το 2008.)
Παράλληλα με τα ανωτέρω ολοκληρώνεται η Ενιαία Αγορά της ΕΕ κατά την περίοδο 1987-1992 και εισάγεται το ευρώ στη ζωή μας με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ (1993). Η Ελλάδα δεν ακολουθεί τον προσανατολισμό και τις ταχύτητες που εισήγαγαν όλα τα προαναφερθέντα σ’ ό,τι αφορά στην απελευθέρωση του παγκόσμιου εμπορίου και του ανοίγματος της αγοράς της ΕΕ. Παρά τις ακριβείς προβλέψεις κατά την έναρξη του 1990 (βλ. ενδεικτικά, μελέτη Mardas, Varsakelis “The Impact of the Internal Market by industrial sector – Greece”, European Economy, 1990), για την απειλούμενη αποβιομηχάνιση της χώρας λόγω των ανωτέρω, οι ακατάλληλες πολιτικές και η μη ορθολογική χρήση των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης οδήγησαν στα ακόλουθα:
Το 2000 η συνολική παραγωγή της Ελλάδας (το ΑΕΠ) ανερχόταν σε 130,1 δις δολάρια. Το 2020 το ποσό αυτό άγγιξε τα 201 δις δολάρια (168 δις ευρώ). Τα υπερπολλαπλάσια αντίστοιχα ποσά –χωρίς όμοια της Ελλάδας χρηματοδοτικά πλαίσια στήριξης– της Τουρκίας ήταν 273 και 750 δις δολάρια και του Ισραήλ 157 και 379 δις δολάρια!
Έτσι, λόγω της αποβιομηχάνισης, στα τέλη της δεκαετία του 2010 η μεταποίηση αντιπροσώπευε περίπου το 9% του ΑΕΠ στην Ελλάδα, έναντι μέσου όρου 16% στην ΕΕ και οι ελληνικές εξαγωγές βιομηχανικών προϊόντων ανέρχονταν στο ίδιο περίπου ποσοστό, ενώ ο μέσος όρος των μικρών κρατών-μελών της ΕΕ ήταν στο 38% περίπου.
Τέλος. η χώρα καταγράφει μια μοναδική υστέρηση στο θέμα των επενδύσεων. Σε αυτό το συμπέρασμα κατέληξε το πρόγραμμα Penn World Tables, που ξεκίνησε από το πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια. Αυτό προσδιόρισε πιο συγκεκριμένα, την καταστροφή του φυσικού κεφαλαίου στη χώρας μας σε 90 δις ευρώ, από το 2010-2016, εξέλιξη που επιδεινώθηκε ως τις ημέρες μας ερμηνεύοντας φυσικά και την τάση της αποβιομηχάνισης της χώρας..
Συμπέρασμα: Η αχίλλειος πτέρνα της Ελληνικής Οικονομίας είναι η βιομηχανική παραγωγή και το επενδυτικό κενό που καταγράφεται κυρίως εκεί. Τις μοναδικές σε επίπεδο ΕΕ αρνητικές αποκλίσεις σε επενδύσεις και στη βιομηχανία, θα τις καλύψουμε μόνο με επενδύσεις με έντονα πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα, σε εμπορεύσιμα αγαθά και υπηρεσίες πολλών εκατομμυρίων ή κάποιων δισεκατομμυρίων ανά προτεινόμενο σχέδιο.
2. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΑΣΙΝΗ ΜΕΤΑΒΑΣΗ…
2.1 Ελληνική οικονομία. Από την κατάρρευση στην προοπτική της Πράσινης Παραγωγικής Ανασυγκρότησης
Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και η πράσινη μετάβαση στη χώρα μας, με την κυκλική οικονομία. με τις πράσινες προμήθειες, πράσινες μεταφορές και οτιδήποτε σχετικό με την πράσινη ανάπτυξη κινείται προς τη σωστή φυσικά κατεύθυνση. Τα συμμετοχικά σχήματα, η αναβάθμιση στο εξεταζόμενο θέμα της Περιφερειακής και Τοπικής Διοίκησης και γενικά η παρουσία της κοινωνίας είναι η αναγκαία προϋπόθεση επιτυχίας όλων των ανωτέρω.
Περιορισμός: Η εμπλοκή τοπικών και περιφερειακών διοικήσεων, η συλλογική διαβούλευση και οι συμμετοχικές διαδικασίες είναι ικανές, κάτω από ορισμένες συνθήκες, να προκαλέσουν μια απερίγραπτη γραφειοκρατία παράγοντας νέα συστήματα διαπλοκής ιδίως στις τοπικές-περιφερειακές διοικήσεις. Μη λησμονούμε ότι είμαστε η 59η πιο διεφθαρμένη χώρα του πλανήτη. Και η βαθμολογία αυτή δόθηκε το 2020, σε μια περίοδο όπου ουσιαστικά η αγορά και ο ιδιωτικός τομέας υπολειτουργούσε ή δεν λειτουργούσε. Μόνο ο δημόσιος τομέας και η κυβέρνηση λειτουργούσαν φωτογραφίζοντας έτσι μια ζοφερή κατάσταση ως προς την ένταση της διαφθοράς, όπως αυτή δίνεται από την εν λόγω βαθμολογία.
Για να αποφευχθούν όλα τα προαναφερθέντα επιβάλλεται η δημιουργία ενός μηχανισμού εποπτείας-παρακολούθησης και αξιολόγησης των ενεργειών, πρωτοβουλιών και πράξεων όλων των φορέων της συμμετοχικής διαδικασίας που εμπλέκονται στην πράσινη ανάπτυξη.
Πρόταση: Μαζί λοιπόν με το προτεινόμενο στο Σχέδιο Προγραμματισμού των θέσεων του ΣΥΡΙΖΑ (εφεξής ως Σχέδιο) «Παρατηρητήριο Διάγνωσης και Χαρτογράφησης Περιφερειακών Αναγκών», να εγκαθιδρυθεί ένα «Παρατηρητήριο Παρακολούθησης και Εποπτείας του πράσινου μετασχηματισμού της χώρας». Να ενδυναμωθεί λοιπόν ο εποπτικός ρόλος του κράτους και ο ενισχυμένος ρυθμιστικός του ρόλος στο θέμα αυτό.
Επίσης, η Δημοκρατική διαδικασία και ο διάλογος με θέμα τον σχεδιασμό της οικονομίας να βασίζεται σε εισηγήσεις-διαπιστώσεις-προτάσεις πολυπληθούς ομάδας επιστημόνων που έχουν τη γνώση του αντικειμένου το οποίο θεραπεύουν. Έτσι μόνο θα περιοριστούν οι πελατειακές σχέσεις που συνήθως αναπτύσσονται στους εμπλεκόμενους κατά την αναπτυξιακή διαδικασία με τους τοπικούς φορείς. Οι τελευταίοι αποτελούν κύρια πεδία αναπαραγωγής των σχέσεων εξουσίας-διαπλοκής και διαφθοράς, σύμφωνα με την εμπειρία και τις εκθέσεις που υφίσταται.
Οπότε χρειαζόμαστε πρόσθετα εργαλεία σχεδιασμού και εποπτείας, που σκόπιμο θα ήταν να σημειωθούν στο τελικό πρόγραμμα και να δοθούν λεπτομέρειες ως προς τον τρόπο της λειτουργίας τους.
Όπως ορθά τονίζεται στο Σχέδιο, η πράσινη μετάβαση δεν μπορεί να είναι ένας παθητικός αποδέκτης διεθνών τεχνολογιών και εισαγωγών εξοπλισμού, ενδιάμεσων και τελικών προϊόντων. Επιβάλλεται να αποτελέσει ένα προνομιακό πεδίο για εγχώρια προστιθέμενη αξία με στόχο την εξοικονόμηση ενέργειας. Στο πλαίσιο αυτό, η δημιουργία παραγωγικών μονάδων που εξυπηρετούν τις ανάγκες σε εξοπλισμό της αγοράς των ΑΠΕ θεωρείται άμεσος στρατηγικός επενδυτικός στόχος. Αυτό θα μας φέρει σε σύγκρουση με άλλες βιομηχανικές χώρες, οι οποίες αποτελούν κύριους τροφοδότες κεφαλαιουχικών και ενδιαμέσων αγαθών-εξοπλισμού που χρησιμοποιούνται για την παράγωγή πράσινης ενέργειας. Η σύγκρουση μπορεί να αποφευχθεί με τη συμπαραγωγή τέτοιων συστημάτων στη χώρα μας.
Η πράσινη μετάβαση και η στρατηγική της Ενεργειακής Δημοκρατίας που οριοθετείται μέσα από κοινωνικούς, συμμετοχικούς, τοπικούς και δημοκρατικούς όρους, θα οδηγήσει σε ένα κύριο αποτέλεσμα, πλην της προστασίας του περιβάλλοντος, της αύξησης και δίκαιης διανομής του πλούτου και των θετικών επιπτώσεων στην εργασία: Στην υποκατάσταση των εισαγωγών ενέργειας.
Το ζητούμενο όμως είναι και η επέκταση των βιομηχανικών κυρίως εξαγωγών, κάτι που θα επιτευχθεί με την αναθεώρηση του μοντέλου εκβιομηχάνισης της χώρας.
Καθώς δίνεται στο Σχέδιο έμφαση στην πράσινη ανάπτυξη θα ήταν σκόπιμο να αφιερωθεί στο υπό διαμόρφωση Πρόγραμμα ένα κεφάλαιο με θέμα τα συγκεκριμένα κίνητρα υπέρ του προσανατολισμού αυτού, που θα φορούν σε όλους τους εμπλεκόμενους, τόσο στις μεγάλες ιδιωτικές εταιρίες όσο και στις μικρές και στα συμμετοχικά σχήματα (κοινωνικές και συνεργατικές επιχειρήσεις, ομάδες παραγωγών, ενεργειακές κοινότητες, αγροτικοί συνεταιρισμοί).
Μέρος της ελληνικής βιομηχανίας βρίσκεται, όπως τονίζεται, στον πυρήνα της πράσινης μετάβασης καθώς έχει ισχυρή παρουσία στον κλάδο επεξεργασίας σιδήρου, αλουμινίου, τσιμέντου και άλλων πρώτων υλών ανεκμετάλλευτων όμως ακόμη και σήμερα.
- Η πράσινη μετάβαση της οικονομίας όμως αποτελεί μόνο την αναγκαία συνθήκη για την οικονομική ανάκαμψη. Όλα τα προαναφερθέντα δεν καλύπτουν το επενδυτικό κενό της χώρας, ούτε οδηγούν σε έξαρση τις βιομηχανικές εξαγωγές.
- Η ικανή συνθήκη είναι αυτή που θα καλύψει το επενδυτικό κενό της χώρας με αιχμή του δόρατος την περεταίρω εκβιομηχάνιση της χώρας, μέσω μεγάλων επενδύσεων με εξωστρεφή χαρακτήρα.
2.10 Βιομηχανία
Είναι επαρκείς οι προαναφερθείσες επιδιώξεις του Σχεδίου για την πράσινη ανάπτυξη και ό,τι σχετίζεται με αυτήν; Μήπως χρειάζονται κάποια άλλα στοχευμένα μέτρα, υπέρ άλλων όμως επενδυτικών μεγεθών και κλάδων, που θα αντιμετωπίσουν ταυτόχρονα τους περιορισμούς που αντιμετωπίζει η χώρα;
Λείπουν, από το Σχέδιο του προγραμματισμού η στοχευμένη δράση υπέρ μεγάλων επενδύσεων στη βιομηχανία και στον τουρισμό. Απουσιάζει από την άλλη, η γνώση βασικών περιορισμών που αντιμετωπίζει η Ελληνική οικονομία.
Κύριος περιορισμός είναι η υστέρηση στη βιομηχανία και το τεράστιο επενδυτικό κενό που υφίσταται εκεί.
Δεύτερος περιορισμός εντοπίζεται στον γεωγραφικό περίγυρος μας. Η Τουρκία, επενδύει στην αεροναυπηγική, στην ηλεκτρομηχανική, τα οχήματα, στην πυρηνική ενέργεια, στη βιομηχανία της άμυνας (77 δις δολάρια παραγγελίες στην εγχώρια βιομηχανία μεσοπρόθεσμα), στις τηλεπικοινωνίες, σκορπώντας 13 δις δολάρια το 2020 για έρευνα στο χώρο της ενέργειας.
Θα ήταν προτιμότερο να είχαμε ως υπόδειγμα προς μίμηση το Ισραήλ και την Ν. Κορέα παρά την Ιρλανδία, την Πορτογαλία και την Ολλανδία ή ακόμη μόνο την πράσινη Ευρώπη. Οι πρώτες δυο χώρες μέσω της αμυντικής βιομηχανίας-ηλεκτρομηχανικής-αεροναυπηγικής έχουν γίνει τεχνολογικά μεγαθήρια απαντώντας με επιτυχία σε κάθε πρόκληση.
Κλάδοι όπου έχουμε ως χώρα συγκριτικά πλεονεκτήματα όπως η φαρμακοβιομηχανία, τα τρόφιμα, η εξορυκτική δραστηριότητα κ.ά. μπορούν να επιβοηθηθούν με σειρά οριζοντίων μέτρων (ενισχυμένες αποσβέσεις κ.λπ) οποτεδήποτε. Εδώ ο ορυκτός πλούτος της χώρας και η ορθολογική εκμετάλλευση του οφείλει να αποτελέσει στρατηγικό στόχο καθώς προσελκύει μεγάλα επενδυτικά κεφάλαια. Αποτελεί μοναδικό φαινόμενο λόγου χάριν η μη ορθολογική εκμετάλλευση του χρυσού στη χώρα με τον τρόπο που γίνεται (Βλ. Χαλκιδική). Δόθηκε έμφαση στα περιβαλλοντικά προβλήματα και αφέθηκαν ανέγγιχτοι οι οικονομική όροι της συμφωνίας που έχουν ένα αποικιοκρατικό χαρακτήρα μην αφήνοντας ούτε μια ουγκιά χρυσού στην Ελλάδα ως σήμερα!
Απομένει όμως να αναπτύξουμε νέα, δυναμικά συγκριτικά πλεονεκτήματα (πέραν του πράσινου μετασχηματισμού) υπέρ νέων κλάδων προϊόντων και νέων μεθόδων παραγωγής, με ένα σύνολο κινήτρων συμβατών κατά τα άλλα με την πολιτική ανταγωνισμού της Ε.Ε.
Στο πλαίσιο αυτό, έχοντας υπόψη το δίπολο του επενδυτικού κενού και των περιορισμών όπωςυφίστανται από τον ανταγωνιστικό μας περίγυρο, η επαναδραστηριοποίηση μας στην αεροναυπηγική, στην παραγωγή αμυντικού υλικού –δυο χώροι που εγκαταλείψαμε– στην ηλεκτρομηχανική, στα σύγχρονα οχήματα, στη ρομποτική, στις μηχανές γραφείου, στην παραγωγή ενδιάμεσων προϊόντων υψηλής τεχνολογίας σε συνεργασία με τα πανεπιστήμια, στη βιομηχανία συναρμολόγησης ενδιάμεσων προϊόντων –δραστηριότητα αιχμής– και στα logistics (λόγω λιμανιών), θα δώσει νέα ώθηση στην οικονομία και ταυτόχρονα στην εξωτερική πολιτική. Τα ανωτέρω μπορούν να αναπτυχθούν είτε με δικά μας κεφάλαια είτε με την προσέλκυση ξένων επενδύσεων είτε με την ανάπτυξη συνεργειών. Οι δυο τελευταίες λύσεις θα οδηγήσουν και στη μεταφορά τεχνογνωσίας στη χώρα.
Ο προσανατολισμός αυτός, σε συνδυασμό με την πολιτική υπέρ της τεχνολογικής έρευνας και της στήριξης των Start up εταιριών –που με κίνητρα πρέπει τα καινοτόμα προϊόντα και τις υπηρεσίες που ετοιμάζουν να παράγονται στην Ελλάδα– θα συγκρατήσει επιστήμονες στη χώρα, θα την ενδυναμώσει αμυντικά και τεχνολογικά θα βοηθήσει τις εξαγωγές κ.ά. προσελκύοντας μεγάλου ύψους επενδύσεις σε τομείς που τώρα αδυνατούμε να εξυπηρετήσουμε.
Τέτοιες μεγάλες επενδύσεις, χρειαζόμαστε στη βιομηχανία –όπως και στον τουρισμό– για να καλύψουμε το επενδυτικό μας κενό και παράλληλα να αποκτήσουμε την ισχύ που απαιτεί η σύγχρονη διπλωματία. Έτσι, εξυπηρετούνται πολλαπλοί στόχοι.
Και όταν ποτέ οι εν λόγω περιορισμοί λόγω Τουρκίας αμβλυνθούν ή εκλείψουν, θα έχει οικοδομηθεί μια εξωστρεφής βιομηχανία άλλων μεγεθών που θα προσφέρει δύναμη στη χώρα και τεχνολογικό προβάδισμα σε κάποιους τομείς, που εύλογα θα επηρεάζουν θετικά άλλους σημαντικούς κλάδους της εγχώριας παραγωγής.
Τέλος, στο πλαίσιο της δημιουργίας δυναμικών συγκριτικών πλεονεκτημάτων με τη βοήθεια της τεχνολογίας-ρομποτικής και των γνώσεων που αντλούνται από αυτές μπορούμε να αναπτύξουμε ακόμη και παραδοσιακούς κλάδους της βιομηχανίας-βιοτεχνίας αρκεί να ακολουθήσουμε τους προβλεπόμενους κανόνες και να αξιοποιήσουμε σύνολο μέτρων πολιτικής που ήδη ισχύουν σε κράτη-μέλη της ΕΕ. Νέα άτομα άνοιξαν βιοτεχνίες ενδυμάτων σε παλαιούς βιοτεχνικούς χώρους, που έκλεισαν κατά το παρελθόν, δημιουργώντας σύγχρονες και εξωστρεφείς μονάδες που ικανοποιούν τη ζήτηση στην εγχώρια και την διεθνή αγορά.
Πρόταση: Στοχευμένα μέτρα, πέραν της πράσινης ανάπτυξης υπέρ της βιομηχανίας και υπέρ άλλων επενδυτικών μεγεθών και κλάδων μέσης και υψηλής τεχνολογίας, που θα αντιμετωπίσουν ταυτόχρονα τους περιορισμούς που αντιμετωπίζει η χώρα.
2.1.1 Πολιτικές υπέρ των Μικρομεσαίων επιχειρήσεων.
Η Επιτροπή της ΕΕ σε μια παλαιότερη μελέτη της τριών χιλιάδων σελίδων, ιδιαίτερα εκτεταμένη, έδωσε όλα τα μέτρα-κίνητρα που εφαρμόζονται στα κράτη μέλη της ΕΕ υπέρ των Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων. Και δεν αναφέρεται μόνο σε χρηματοδοτικά μέτρα, αλλά σε όλο το εύρος της δραστηριότητάς τους (π.χ. ζητήματα διαδοχής, μη χρηματοδοτικά εργαλεία κ.λπ). Αυτά σκόπιμο είναι να τα ξαναδούμε και να αντιγράψουμε τις βέλτιστες εκείνες πρακτικές που μας εξυπηρετούν. (Βλ. αναλυτικότερα τη σύνοψη των μέτρων της μελέτης της Επιτροπής, http://mardas.eu/2009/09/11 εισηγηση-για-μετρα-στο-εμποριο-και-παρ/ ). Η άμεση εφαρμογή αυτών των μέτρων έχει ένα σημαντικό πλεονέκτημα. Καθώς ήδη εφαρμόζονται σε άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ δεν προσκρούουν στις διατάξεις του κοινοτικού ανταγωνισμού περί κρατικών ενισχύσεων κ.λπ
Πρόταση: Μαζί με τα μέτρα του Σχεδίου, που αφορούν στην αντιμετώπιση των χρεών των εταιριών και στη βελτίωση της ρευστότητάς τους, να υπάρχει άμεση εφαρμογή βέλτιστών πρακτικών υπέρ των Μικρομεσαίων επιχειρήσεων που εφαρμόζονται στα κράτη-μέλη της ΕΕ
2.1.2 Πολιτική εξωστρέφειας
Η αναπόφευκτη απλούστευση της διαδικασίας έγκρισης των επενδύσεων (βλ. αναλυτικότερα προτάσεις για τη διαδικασία απλούστευσης http://mardas.eu/2016/03/11/αδειοδότηση-επενδύσεων-μέτρα-περιορ/ ) οφείλει να συνοδευθεί από μέτρα υπέρ της πολιτικής της εξωστρέφειας. Το προς διαμόρφωση Πρόγραμμα ενδείκνυται να έχει συγκεκριμένες λύσεις σε καίρια ζητήματα. Μόνο έτσι η επιχειρηματική κοινότητα θα μπορέσει να χαράξει τη δική της στρατηγική μεσοπρόθεσμα, (βλ. αναλυτικότερα προτεινόμενα μέτρα υπέρ της εξωστρέφειας συμβατά με το κοινοτικό δίκαιο, http://mardas.eu/2016/01/12/κίνητρα-για-την-ενίσχυση-της-εξωστρέφ/ ).
Η οικονομική διπλωματία αποτελεί σημαντικό αρωγό στην αναβάθμιση της θέσης της χώρας διεθνώς. Μέσω της οικονομικής διπλωματίας μπορεί και επιβάλλεται να χαραχθεί πρωτίστως, μια γενικότερη στρατηγική με κατάληξη την πολιτική συνεργασία για την Αφρική, τη Μέση Ανατολή, τις τουρκόφωνες χώρες της Ασίας, την Άπω Ανατολή, τα Βαλκάνια, τις ΗΠΑ την Κίνα και την Ρωσία. Έτσι εξυπηρετείται και η προτεινόμενη Πολυδιάστατη Εξωτερική πολιτική της χώρας (Κεφάλαιο 6.6. του Σχεδίου).
Η χάραξη μιας στρατηγικής στο πλαίσιο της εξωτερικής πολιτικής δεν είναι δύσκολη υπόθεση. Το ζητούμενο είναι η πολιτική βούληση και η ανάλογη στρατηγική με σκοπό αυτήν τη χάραξη. Και εδώ τα πανεπιστήμια και τα Ινστιτούτα Ερευνών της χώρας μπορούν να παίξουν καίριο ρόλο. Τέλος είναι ένας χώρος-ευκαιρία για ευρύτερη πολιτική συνεργασία.
Πρόταση: Δραστική μείωση της γραφειοκρατίας με σκοπό την έγκριση των επενδύσεων, καθιέρωση κινήτρων υπέρ των εξαγωγών και επέκταση των δράσεων της οικονομικής διπλωματίας.
2.12 Αγροδιατροφικό σύμπλεγμα
Ενδεικτικά σημειώνεται ότι η γεωργία πλην των όσων επισημαίνονται στο Σχέδιο, χρειάζεται άμεση μείωση του κόστους παραγωγής. Αυτό μπορεί να γίνει είτε με την αλλαγή της νομοθεσίας για τα αγροτικά φάρμακα –κάτι που οδηγεί σε σύγκρουση με ισχυρά συμφέροντα δυο κυρίως πολυεθνικών– είτε με τη δραστική μείωση του κόστους της ενέργειας-πετρελαίου κίνησης για τους αγρότες (βλ. π.χ. Κύπρο όπως και άλλες χώρες). Το μέγεθος της επιδότησης υπέρ του αγροτικού πετρελαίου θα συνδέεται φυσικά με τον τύπο της καλλιέργειας. Και ως προς το κενό εσόδων που θα προκληθεί από το δεύτερο μέτρο, υπάρχουν χώροι εξοικονόμησης χρημάτων μέσω μιας διαφορετικής διαχείρισης των δαπανών του κρατικού προϋπολογισμού.
H κοινοτική νομοθεσία είναι σαφέστατη στο εξεταζόμενο θέμα της διακίνησης των γεωργικών φαρμάκων, κάτι που δεν γίνεται στη χώρας μας προς απορία πολλών, (βλ. αναλυτικότερα σχετικές ρυθμίσεις, http://mardas.eu/2020/12/03/φάρμακα-για-αγροτική-χρήση-και-οι-ελλη/ ). Αναλυτικότερα, οι απαγορευμένες πρώτες ύλες (χημικές-δραστικές ουσίες) που ενσωματώνονται στα τελικά προϊόντα (γεωργικά φάρμακα κ.λπ), προβλέπονται σε σχετική Οδηγία της ΕΕ (Οδηγία 649/2012). Οτιδήποτε άλλες ουσίες επιτρέπονται λοιπόν ως ενδιάμεσα προϊόντα που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή φαρμάκων για κάθε χρήση κ.ά.
Από τα παραπάνω συνάγεται ότι στα κράτη-μέλη της ΕΕ κυκλοφορούν προϊόντα απαλλαγμένα από κάθε απαγορευμένη πρώτη ύλη-δραστική ουσία. Έτσι ό,τι κυκλοφορεί ως αγροτικά φάρμακα σε ένα κράτος-μέλος της ΕΕ, πληροί τις απαιτούμενες προδιαγραφές αναφορικά με την ουσίες που ενσωματώνει. Οπότε είναι ελεύθερη, χωρίς περιορισμούς, η διακίνηση του σε όλη την αγορά της ΕΕ, κάτι που δεν γίνεται στην Ελλάδα με συνέπεια να κυκλοφορούν στην Ελληνική αγορά αγροτικά φάρμακα που στοιχίζουν τη διπλάσια τιμή από ότι στη Βουλγαρία.
Από την άλλη, η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου του 1979, με το θέμα Κασσίς της Ντιζόν (Cassis de Dijon) έλυσε ένα μεγάλο πρόβλημα αναφορικά με την ελεύθερη, διακίνηση των αγαθών στο πλαίσιο του ενδοκοινοτικού εμπορίου. Η συγκεκριμένη απόφαση τονίζει ότι προϊόν που κυκλοφορεί σε ένα κράτος-μέλος μπορεί να κυκλοφορήσει σε ένα άλλο χωρίς περιορισμούς. Απαγορεύεται λοιπόν σε οποιοδήποτε κράτος-μέλος της ΕΕ να εμποδίζει την όποια εισαγωγή τέτοιων προϊόντων από ένα άλλο, βάσει των δικών του εθνικών κανόνων. Οπότε γιατί δεν εφαρμόζονται οι παραπάνω κανόνες οδηγώντας στη δραστική μείωση του κόστους παραγωγής μέσω του ανοίγματος εισαγωγών στις αγορές φθηνών γεωργικών φαρμάκων προερχομένων από άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ;
Ακόμη, ο εν λόγω τομέας υποφέρει από αδήλωτες εισαγωγές που ελληνοποιούνται και θίγουν ιδίως την κτηνοτροφία και γαλακτοβιομηχανία. Για τον σκοπό αυτό στα χερσαία σύνορα μας πρέπει να επεκταθεί ο φορολογικός-αστυνομικός έλεγχος σε φορτηγά με ένα πιο συστηματικό τρόπο, (βλ. αναλυτικότερα τρόπο αντιμετώπισης, http://mardas.eu/2016/02/09/βουλγαρία-μηχανισμός-σύλληψης-της-φο/ ).
Τέλος, τα ελληνικά τρόφιμα διακρίνονται για την ποιότητα τους. Μια κύρια αδυναμία τους που αφορά στις μικρές παραγόμενες ποσότητες, μπορεί να καλυφθεί με τον ακόλουθο τρόπο. Να κατακτήσουν τα καταστήματα Delicatessen-βιολογικών προϊόντων των βιομηχανικών κρατών και των ακριβών εστιατορίων σε ΕΕ και ΗΠΑ αρχικά. Τα εν λόγω καταστήματα δε ζητούν μεγάλες ποσότητες, θέλουν όμως ποιοτικά προϊόντα τα οποία διατίθενται σε υψηλές τιμές. Για τον σκοπό αυτόν χρειάζεται μια ειδική πολιτική προβολής, που θα ενταχθεί στα μέτρα υπέρ της εξωστρέφειας.
Πρόταση: Άμεση αλλαγή της νομοθεσίας για τα αγροτικά φάρμακα και στο πετρέλαιο κίνησης για τους αγρότες, πολιτική επέκτασης στα καταστήματα Delicatessen-βιολογικών προϊόντων και καθιέρωση πετρελαίου κίνησης για τους αγρότες.
2.13 Τουρισμός – Δημιουργική οικονομία
Ο τουρισμός επίσης, δεν μπορεί να κινείται σε μια πεπατημένη εκσυγχρονισμού μόνο. Λείπουν από το Σχέδιο παραδείγματος χάριν απόψεις για επενδύσεις σε μεγάλα τουριστικοκατασκευαστικά έργα της τάξης των 2-3 δις ευρώ το κάθε ένα. Αυτά, που θα ενισχύσουν και τον κατασκευαστικό τομέα, μπορούν να συνδυαστούν ακόμη και με τον πολιτισμό, τον συνεδριακό και ιαματικό τουρισμό 12μηνης διάρκειας, δίνοντας καλύτερες προοπτικές και καλύπτοντας σημαντικό μέρος του επενδυτικού μας κενού. (π.χ. κατασκευή τουριστικών χωριών και «Νησιών» ειδικού σκοπού, κτίσιμο μιας νέα Σαντορίνης σε απόκρημνη περιοχή μηδενικής αξίας σήμερα κ.ά. Βλ. ενδεικτικά, http://mardas.eu//wp-content/uploads/2018/06/Stratigiki_Anaptiksis.pdf , σελ. 2-4 και 12-14).
Ακόμη πολλές ιδέες που προτάθηκαν για την πρωτότυπη τουριστική προβολή της χώρας, βασισμένες στην ιστορία, τα μνημεία και τον πολιτισμό της (βλ. σχετικές προτάσεις, http://mardas.eu/2020/09/15/tουρισμός-πέρα-από-τη-λογική-του-μικρού/), θεωρήθηκαν πολύπλοκες και μη εφαρμόσιμες από τους λάτρεις των τυποποιημένων ακριβών λύσεων, που υποστηρίζουν σπάταλες διαφημιστικές καμπάνιες εκατομμυρίων ευρώ κάθε χρονιά όμοιες των ανταγωνιστών μας.
Τέλος, καιρός είναι να απαλλαγούμε από το σύνδρομο του μικρού και του μετρίου που μας διαπερνά και μας εμποδίζει να σκεφτούμε διαφορετικά, θέτοντας άλλους στόχους και κυνηγώντας υψηλούς προϋπολογισμούς επενδύσεων και στο χώρο του τουρισμού. (βλ. προτάσεις: http://mardas.eu//wp-content/uploads/2018/06/Stratigiki_Anaptiksis.pdf )
Πρόταση: Επενδύσεις πολλών εκατομμυρίων ή ακόμη δισεκατομμυρίων ανά επενδυτικό σχέδιο που αφορούν στον τουρισμό. Ανάπτυξη καινοτόμων δράσεων προβολής της χώρας.
2.7 Δημόσια περιουσία
Υπάρχει αναξιοποίητη τεράστια δημόσια περιουσία που δεν τη διαχειρίζεται το προς κατάργηση ΤΑΙΠΕΔ σύμφωνα με το Σχέδιο, αλλά οι Δήμοι ή τα Υπουργεία. Απαξιώνεται διαχρονικά λόγω της αδιαφορίας, ανούσιων πολιτικών σκοπιμοτήτων ή πελατειακών σχέσεων. Παραδείγματα: Τα Λουτρά Ν. Απολλωνίας (Θεσσαλονίκης), όπου μια υπερσύγχρονη εγκατάσταση βανδαλίστηκε και ο Δήμαρχος εδώ και χρόνια προκηρύσσει τον διαγωνισμό ανάθεσης του έργου που δεν γίνεται ποτέ… Δεύτερο παράδειγμα το κτηριακό σύμπλεγμα ΚΑΠΠΑ των Ν. Επιβατών (Θεσσαλονίκη), μια πανάκριβη εγκατάσταση για τους αθλητές ΑΜΕΑ. Ρημάζει μια επένδυση δίπλα στη θάλασσα και οι πρώην δήμαρχοι την αφήνουν αναξιοποίητη και εν μέρει βανδαλισμένη.
Επίσης, ενδεικτικά σημειώνεται ότι το Υπουργείο Εργασίας-Πρόνοια έχει τεράστια ανεκμετάλλευτη περιουσία. Πέραν της αδιαφορίας για αξιοποίηση, όταν κάποιος φορέας ενδιαφερθεί για μακροχρόνια μίσθωση ενός περιουσιακού του στοιχείου (βλ. εγκαταλειμμένο χώρο κατασκηνώσεων του ΠΙΚΠΑ του Δήμου Θερμαϊκού, Θεσσαλονίκης) το Υπουργείο ερίζει με το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους για το πώς θα διανεμηθούν τα κέρδη από την αξιοποίηση του με συνέπεια να μένει ανεκμετάλλευτο.
Πρόταση: Να δοθεί στους Δήμους και τα Υπουργεία αρχικά εύλογος χρόνος αξιοποίησης της δικής τους ακίνητης περιουσίας. Αν αυτό δε συμβεί, να μεταφερθούν όλα τα περιουσιακά στοιχεία των Δήμων-Υπουργείων που μένουν αναξιοποίητα στον υφιστάμενο σε κεντρικό επίπεδο φορέα διαχείρισης της δημόσιας περιουσίας (όχι στον προς κατάργηση ΤΑΙΠΕΔ) o οποίος, εκτός των άλλων, θα παρακολουθεί τον τρόπο αξιοποίησης της περιουσίας των Υπουργείων-Δήμων εκείνων που ήδη έχουν θέσει σε εφαρμογή διαδικασίες με σκοπό την αξιοποίηση την περιουσία τους.
Στο κεφάλαιο αυτό θα ήταν σκόπιμο να αρχίσει μια συζήτηση για τις κτηριακές εγκαταστάσεις των Υπουργείων. Αναλυτικότερα, δεν τολμάμε να προβούμε σε συγκρίσεις κτηριακών εγκαταστάσεων Υπουργείων της Αθήνας με πρωτευουσών άλλων χωρών. Πολλά Υπουργεία μας είναι ο καθρέπτης της μίζερης Ελλάδας. Μόνο στον τρίτο κόσμο θα συναντήσει κάποιος Υπουργεία όπως το Εργασίας, Αγροτικής Ανάπτυξης, Υγείας, Εσωτερικών, κ.ά, χωμένα σε δρομάκια, σε σκοτεινές στοές και στενές εισόδους, σκόρπια σε δεκάδες κτήρια, ανάμεσα σε μυρωδιές από κεμπάπ, σουβλάκια και ξηρών καρπών.
Πρόταση: Να συγκεντρωθούν όλα τα Υπουργεία (πλην του ΥΠΕΞ και Υπ. Άμυνας) σε ένα μεγάλο διοικητικό κέντρο σε υψηλά καλαίσθητα κτήρια (πύργους), κτισμένα σε περιορισμένο λοιπόν χώρο, μέσα στη φύση και με άνετο πάρκινγκ! Και υπάρχει χώρος για κάτι τέτοιο (τα πάρκα στο Γουδή) εκεί λοιπόν όπου ήδη στεγάζεται το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Προστασίας του Πολίτη.
- ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΙΣΗ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ …ΠΑΙΔΕΙΑ
- Παιδεία
3.7.1. Πανεπιστήμιο για ξένους φοιτητές
Να δημιουργηθεί μια Σχολή της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας-Ιστορίας- Πολιτισμού, η οποία θα φιλοξένει μόνο αλλοδαπούς φοιτητές-/τριες λάτρεις της Ελλάδας και της ιστορίας της. Φυσικά θα λειτουργεί με δίδακτρα και θα φιλοξενεί ως και 300 άτομα από όλον τον κόσμο ανά έτος. Οι απόφοιτοι ενός τέτοιου πανεπιστημίου, άριστοι χρήστες της Ελληνικής γλώσσας, θα είναι οι «πρέσβεις» της Ελλάδας στο εξωτερικό.
3.7.2 Επαγγελματικά προσόντα
Με την υιοθέτηση του θεσμού των Κολλεγίων ως «Κέντρων Ελευθέρων Σπουδών» δεκαετίες πριν, δημιουργήθηκε μια «τρύπα» στο επίπεδο αυτό της εκπαίδευσης. Αυτή έκλεισε με έναν άκρως κακότεχνο τρόπο πρόσφατα στο όνομα της προσαρμογής της χώρας στις Οδηγίες της ΕΕ (2005/36 και η τροποποίησή της 2013/55) περί αναγνώρισης των επαγγελματικών προσόντων.
Πολλοί νέοι και νέες θέλουν να συνεχίσουν τις σπουδές τους μετά το Λύκειο. Αυτό είναι αναφαίρετο δικαίωμα κάθε πολίτη. Ο αριθμός των εισακτέων όμως στα πανεπιστήμια μας είναι περιορισμένος. Οι λύσεις είναι γνωστές για τους αποτυχόντες. Είτε στρέφονται στο εξωτερικό είτε σε κάποιο Κολλέγιο τριετούς διάρκειας σπουδών στο εσωτερικό. Και οι δυο περιπτώσεις στοιχίζουν οικονομικά στα νοικοκυριά.
Δεν πρέπει όμως να βλέπουμε τις όποιες επιλογές των πολιτών εκτός δημοσίων πανεπιστημίων ως εχθρικές προς τη δημόσια εκπαίδευση, καθώς τα παιδιά μας δεν είναι εχθρός. Από την άλλη βέβαια δεν είναι δυνατόν να εξομοιώνονται τα κάθε λογής διπλώματα των Κολλεγίων με εκείνα των πανεπιστημίων, χωρίς να πληρούνται οι ίδιες προδιαγραφές ως προς τις σπουδές και το διδακτικό προσωπικό.
Τι προβλέπουν οι δύο Οδηγίες της ΕΕ περί αναγνώρισης επαγγελματικών προσόντων. Καταρχάς αναφέρονται στους μετανάστες επιστήμονες-πολίτες της ΕΕ και την ελεύθερη διακίνησή τους στα κράτη-μέλη συμφωνά με τις προβλέψεις της Συνθήκης (Άρθρο 3 παρ.1γ). Οι τελευταίες, οδηγούν στην εξάλειψη των εμποδίων που αφορούν στην ελεύθερη διακίνηση των προσώπων. Η Οδηγίες θέτουν όμως κάποιες προδιαγραφές ως προς την αναγνώριση αυτών των προσόντων, ο τρόπος εφαρμογής των οποίων εύλογα ισχύει για όλους, στο πλαίσιο της ίσης μεταχείρισης των πολιτών της ΕΕ.
Ειδικότερα, οι Οδηγίες αναγνωρίζουν τα πτυχία της τριετούς φοιτητής αλλά καθ’ ουδένα τρόπο θέτουν κάποιο αυτόματο μηχανισμό αναγνώρισης όλων των διπλωμάτων! Στην αιτιολογική έκθεση των Οδηγιών, ιδίως του 2005, γράφεται ξεκάθαρα ότι το επίπεδο των σπουδών και ο τρόπος αναγνώρισης των επαγγελματιών προσόντων είναι υπόθεση κάθε κράτους-μέλους.
Οι ελάχιστες προϋποθέσεις που ορίζονται με σκοπό την επίμαχη αναγνώριση είναι λοιπόν εθνική υπόθεση. Ως προς τις προϋποθέσεις αναλυτικότερα, οι δυο Οδηγίες της ΕΕ προβλέπουν κάποια όρια, που κινούνται σχηματικά από το πάτωμα ως το ταβάνι ενός διαμερίσματος. Αν το κράτος-μέλος επιλέξει ελάχιστες προϋποθέσεις σπουδών υψηλού επιπέδου (δηλ. το ταβάνι) κατά τα πρότυπα των δημοσίων πανεπιστημίων του λόγου χάριν, αυτό θα ισχύει για κάθε πολίτη.
Αν λοιπόν υπάρχει μετανάστης επιστήμονας-πολίτης της ΕΕ και κατ’ επέκταση πολίτης της χώρας υποδοχής, το πτυχίο του οποίου κινείται εκτός των ελαχίστων προϋποθέσεων υψηλού επιπέδου (δηλ. βρίσκεται στο ύψος του πατώματος), τότε οι Οδηγίες ορίζουν ρητά την εφαρμογή αντισταθμιστικών μέτρων που θα «ανεβάζουν» το πτυχίο αυτό της τριετούς τουλάχιστον διάρκειας σπουδών στο ταβάνι. Αυτό σημειώνεται τόσο στην αιτιολογική έκθεση όσο και στο κείμενο (Βλ. Άρθρο 14) των δυο Οδηγιών. Τα αντισταθμιστικά μέτρα σύμφωνα με τις Οδηγίες, μπορεί να είναι μια δοκιμασία επάρκειας, συμπληρωματική εκπαίδευση και πρακτική άσκηση προσαρμογής.
Οι… αφρικανικού τύπου εκπρόθεσμες τροπολογίες προς ψήφιση στη Βουλή περί αναγνώρισης των επαγγελματικών προσόντων-δικαιωμάτων αγνοούν στην ουσία τα αντισταθμιστικά μέτρα των Οδηγιών της ΕΕ, εξομοιώνοντας έτσι κάθε λογής πτυχίο Κολλεγίων με τα πτυχία των δημοσίων πανεπιστημίων.
Τι έπρεπε να γίνει, σύμφωνα με το γράμμα και πνεύμα των Οδηγιών της ΕΕ. Αρχικά, μέσω μιας διαδικασίας πιστοποίησης να διαχωριστούν τα αξιόλογα Κολλέγια από τα υπόλοιπα. Αυτό δεν το φοβούνται τα Κολλέγια που ακολουθούν τις δέουσες προδιαγραφές σε προγράμματα σπουδών και διδάσκοντες. Υπάρχουν Κολλέγια που καθώς έχουν συμβληθεί με ξένα πανεπιστήμια έχουν υιοθετήσει τις εκεί προδιαγραφές στα ανωτέρω. Δεν είναι όμως όλα τα Κολλέγια ίδια!
Δεύτερον, εφόσον οι δύο εν λόγω Οδηγίες έγιναν αποδεκτές από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και τα εθνικά Κοινοβούλια και εφόσον υφίστανται τα Κολλέγια –είτε συμφωνούμε είτε όχι– στο νομικό μας καθεστώς, αυτά οφείλουν να ενταχθούν σε συγκεκριμένο πλαίσιο εποπτείας ως προς τις προδιαγραφές που τα διακρίνουν.
Τρίτον, το υφιστάμενο κενό ανάμεσα στα πτυχία των Κολλεγίων και των Πανεπιστημίων θα λυθεί με τις προβλέψεις των Οδηγιών περί αντισταθμιστικών μέτρων. Η αυστηρότητα που θα τις διακρίνει είναι υπόθεση κάθε κράτους-μέλους.
Έτσι λειτουργεί ένα οργανωμένο κράτος που νοιάζεται για τα παιδιά του και όχι για τους πολιτικούς του πελάτες. Και βέβαια όλες οι επιλογές από το 2000 και μετά οδηγούν σε ένα πρωτοφανές μποτιλιάρισμα σε επίπεδο πανεπιστημιακών σπουδών.
Θα έχουμε λοιπόν βάσει νόμου, αποφοίτους με ίδια προσόντα και στο ίδιο ανώτατο-πανεπιστημιακό επίπεδο, προερχόμενους, από τα δημόσια πανεπιστήμια (του παλαιού τύπου), τα ΤΕΙ που βαπτίσθηκαν πανεπιστήμια, τα Κολλέγια με τη ρύθμιση Κεραμέως και τα πτυχία του εξωτερικού. Σε ανώτερο επίπεδο σπουδών όμως δεν υπάρχει πλέον το παραμικρό!
Το Σχέδιο προτείνει την κατάργηση της τροπολογίας καθώς είναι αντίθετη στο άρθρο 16 του Συντάγματος. Κι εδώ ξανατίθεται το ερώτημα: Τι είναι ισχυρότερο το κοινοτικό δίκαιο ή το Σύνταγμα; Φοβάμαι ότι μια τέτοια επιλογή θα μας εμπλέξει σε δικαστικούς αγώνες στο Ευρωπαϊκό δικαστήριο.
Τα δεδομένα μας είναι τα ακόλουθα:
- Έχουμε δυο Οδηγίες (του 2005 και 2013) για τα επαγγελματικά προσόντα ψηφισμένες από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και αποτελούν νόμους του κράτους.
- Έχουμε ένα μεγάλο αριθμό νέων που φεύγουν στο εξωτερικό για σπουδές επιβαρύνοντας τους οικογενειακούς προσανατολισμούς. Η επιβάρυνσή αυτή είναι ισχυρότερη και λόγω της πρόσφατης κρίσης που άλλαξε πολλά δεδομένα στους προϋπολογισμούς των νοικοκυριών. Ταυτόχρονα με την έξοδό τους από τη χώρα, δίνουμε ένα πάτημα στα παιδιά αυτά να μείνουν στο εξωτερικό.
Πρόταση: H λύση, έχοντας υπόψη τα ανωτέρω, είναι μια: Η αυστηροποίηση των κριτηρίων που σχετίζονται με τα επαγγελματικά προσόντα των αποφοίτων των Κολλεγίων σύμφωνα με τις διατάξεις των Οδηγιών του 2005 και 2013 και η δημιουργία ενός Νόμου-πλαίσιο σύμφωνα με τον οποίο θα λειτουργούν τα Κολλέγια. Οποιαδήποτε άλλη λύση θα μας οδηγήσει σε επιπλοκές με την Επιτροπή και πιθανές ήττες στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
Τέλος, κάποια ώρα θα πρέπει να ανοίξουμε τη συζήτηση:
- για την Ανώτερη Εκπαίδευση η κατάργηση της οποίας μεθοδεύθηκε από το 2000 και ολοκληρώθηκε τo 2019, εξέλιξη που έπρεπε να αποφευχθεί, όπως τόνισα στη Βουλή τότε,
- για την ιδιωτική εκπαίδευση σε πανεπιστημιακό επίπεδο. Καθώς αποφεύγεται η συζήτηση αυτή, οι ως τώρα εξελίξεις προκαλούν με άτακτο τρόπο την de facto εγκαθίδρυση της ιδιωτικής Ανώτατης Εκπαίδευσης στη χώρα.
3.7.3. Πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση
Κατά γενική ομολογία, και αυτό το διαπιστώνουμε και στους φοιτητές/τριες που εγγράφονται στα πανεπιστήμια, τα παιδιά μας έχουν ένα κενό γενικής μόρφωσης. Αν και η τεχνική τους εκπαίδευση, παρά τις όποιες αδυναμίες του συστήματος παιδείας μας, είναι ικανοποιητική η γενική τους όμως μόρφωση είναι σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Δε γνωρίζουν είτε από παγκόσμια ιστορία-γεωγραφία είτε ακόμη από αρχαία ελληνική φιλοσοφία-πολιτισμό. Τέλος, δεν ξέρουν να γράφουν καλά και ορθογραφημένα την Ελληνική γλώσσα, κάτι έκδηλο στα γραπτά των εξετάσεων των μαθημάτων του πανεπιστημίου. Έτσι έχουμε αποφοίτους πανεπιστημίων Ελληνικών και ξένων, όπως και μεταπτυχιακούς-διδάκτορες χωρίς Παιδεία, χωρίς μόρφωση!
Ως προς το πρώτο θέμα: Θεωρείται σκόπιμο να γραφεί ένα βιβλίο που θα περιέχει τα σημαντικότερα γεγονότα-εξελίξεις της παγκόσμιας πολιτικής ιστορίας με θέματα όπως λόγου χάριν: τη Γαλλική και Αμερικανική επανάσταση, τον Αμερικανικό εμφύλιο, τη Σοβιετική επανάσταση, την Ευρώπη του Μεσοπολέμου, την αποικιοκρατία, τον Ψυχρό Πόλεμο και την κρίση τη Κούβας, την ιστορία της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, την πολιτική ιστορία των Βαλκανίων και της Τουρκίας, τις εξελίξεις στην Κίνα, στη Λατινική Αμερική, στη Μέση Ανατολή, στη Νότια Αφρική, κ.ά. Αν και μπορεί να θεωρηθεί από κάποιους υπερβολή η πρόταση που ακολουθεί, αυτό το βιβλίο θα ήταν σκόπιμο να αποτελεί ύλη για τις κατατακτήριες εξετάσεις στο πανεπιστήμιο σε όλες τις Σχολές.
Ως προς τα άλλα θέματα που τονίσθηκαν, από τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού και ως το τέλος του Λυκείου πρέπει να διδάσκεται η αρχαία Ελληνική φιλοσοφία, αρχίζοντας από τον Αίσωπο (στο δημοτικό με τα ανάλογα παιδαγωγικά βιβλία υπό μορφή παραμυθιού εικονογραφημένου για τις μικρές ηλικίες), συνεχίζοντας με τις βασικές θέσεις-αναλύσεις των Ελλήνων φιλοσόφων και κλείνοντας με τον «Επιτάφιο» του Περικλέους. Στις τάξεις του Γυμνασίου-Λυκείου η διδαχή αυτή θα γίνεται σε όλες τις κατευθύνσεις. Ακόμη, ειδικά θέματα που ενδυναμώνουν την κρίση των μαθητών (π.χ. μαζί με την Οδύσσεια που ήδη διδάσκεται, η στρατηγική του Μεγάλου Αλεξάνδρου), να αποτελούν μέρος της διδακτέας ύλης στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Tέλος, η ενίσχυση των μαθημάτων με θέμα την Ελληνική γλώσσα-λογοτεχνία κρίνεται απαραίτητη, για να βελτιωθεί το επίπεδο του γραπτού λόγου των παιδιών, που βρίσκεται στο Ναδίρ.
4. ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ
4.7 Διαφθορά
Παρά τις όποιες βελτιώσεις έχουν γίνει κατά την περίοδο 2015-19 σε θεσμικό επίπεδο, η θέση της χώρας στη κλίμακα της Διαφθοράς παραμένει υψηλή. Ένας από τους λόγους που ερμηνεύουν αυτή τη θέση συνδέεται με τη διαφθορά που διαπερνά μέρος αξιωματούχων κάθε κυβέρνησης, κατάσταση που από τυχαία γεγονότα γίνεται γνωστή και όχι λόγω ενός αποτελεσματικού μηχανισμού εποπτείας. Έτσι, το σύστημα του «Πόθεν Έσχες» για βουλευτές-υπουργούς κ.λπ κρίνεται εκ του αποτελέσματος ανεπαρκές.
Οι ποινές στο θέμα αυτό για τους αιρετούς άρχοντες της χώρας πρέπει να είναι υποδειγματικές και η χρήση της αναστολής επιβολής κυρώσεων άκρως περιορισμένη ή ορθότερα να ισχύει ο κανόνας της μηδενικής επιείκειας. Από την άλλη, να μην υπάρχει χρόνος παραγραφής για χρηματισμό-διαφθορά-δημιουργίας-διακίνησης μαύρου χρήματος βουλευτών-υπουργών και αιρετών της Περιφερειακής-Τοπικής Διοίκησης.
Πρόταση: Nα αλλάξει ο τρόπος ελέγχου των δηλώσεων του «Πόθεν Έσχες» βουλευτών-υπουργών και να ακολουθηθούν διεθνή πρότυπα ελέγχου στο θέμα αυτό. Η εμπλοκή των ορκωτών λογιστών στη διαδικασία ελέγχου των δηλώσεων να είναι πιο ουσιαστική και να ερευνάται εκτεταμένα η προέλευση των χρημάτων που δωρίζει ή δίνει ένας τρίτος σε βουλευτή-υπουργό.
4.20 Μεταναστευτικό – προσφυγικό
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 ένα σύνολο διεθνών διαπραγματεύσεων, οδήγησαν, όπως προαναφέρθηκε, στην απελευθέρωση του παγκόσμιου εμπορίου όχι μόνο των βιομηχανικών προϊόντων αλλά και των αγροτικών όπως και των υπηρεσιών. Στην ατζέντα αυτή των θεμάτων με αντικείμενο τη διεθνοποίηση της αγοράς και της παραγωγής προστέθηκε και η διεθνοποίηση της εργασίας, συμπληρώνοντας έτσι το μενού της παγκοσμιοποίησης.
Οι υποστηριχτές της παγκοσμιοποίησης προτάσσουν τα οφέλη της που αφορούν στην αύξηση της παραγωγής και της απασχόλησης, στη βελτίωση της ευημερίας κ.ά. Οι κριτές της εν λόγω διαδικασίας δίνουν έμφαση στα αρνητικά της στοιχεία, που συνδέονται με την άνοδο των κερδών, την απορρύθμιση της εργασίας, την τόνωση της ανεργίας κ.ά.
Κεντρική πτυχή της όλης εξέλιξης και επιδίωξη των υποστηρικτών της παγκοσμιοποίησης είναι μια: H ελεύθερη διακίνηση των εργαζομένων (δηλ. των μεταναστών και προσφύγων), καθώς επηρεάζει την ισορροπία στην αγορά εργασίας των κρατών υποδοχής, συγκρατεί ή πιέζει προς τα κάτω τους μισθούς ιδιαίτερα στις περιπτώσεις όπου η προσφορά είναι μεγαλύτερη της ζήτησης εργασίας.
Στον τελευταίο γύρο των διεθνών πολυμερών διαπραγματεύσεων υπό την αιγίδα του ΠΟΕ, τον επεισοδιακό «Γύρο της Ντόχα» θέσεις για την ελεύθερη διακίνηση εργαζομένων από τις φτωχές στις πλούσιες χώρες βρίσκονταν στο επίκεντρο των συνομιλιών. Ήταν διάχυτη η προσπάθεια του ανοίγματος των συνόρων στους μετανάστες, με ένθερμους υποστηριχτές της πρότασης αυτής τις μεγάλες εταιρίες που εύλογα πιέζουν τις κυβερνήσεις τους.
Με την εξέλιξη αυτή οι οπαδοί της παγκοσμιοποίησης επιδιώκουν χρόνια τώρα, τη δημιουργία περιβάλλοντος υπέρ της φθηνής εισαγόμενης εργασίας. Παρόμοιο ρόλο θα παίξουν και οι πρόσφυγες από τη στιγμή που ενταχθούν στην αγορά εργασίας. Ήταν ανέλπιστο δώρο η προσφυγική κρίση για τους υποστηριχτές των ανοικτών συνόρων, που οδηγεί στη βελτίωση των κερδών λόγω της άφθονης φθηνής προσφοράς της εργασίας μεταναστών-προσφύγων.
Και όλα όσα συμβαίνουν, λόγω Covid, θέτουν τον πλανήτη σε άλλη τροχιά, ενώ οι κυρίαρχοι των αγορών του χρήματος πατούν αυτήν την φορά σε δυο βάρκες. Από τη μια, εκμεταλλεύθηκαν στις ευκαιρίες που προσφέρουν τα απαξιωμένα χρηματιστήρια, που ήταν στο ναδίρ προ Covid. Από την άλλη πατούν στην άφθονη φθηνή εργασία των μεταναστευτικών-προσφυγικών ρευμάτων.
Όταν μια χώρα έχει υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και περιορισμένο εργατικό δυναμικό, τότε η μετανάστευση τής προφέρει μια διέξοδο σε θέματα ζήτησης της εργασίας. Στην περίπτωση αυτή οργανώνει τον τρόπο υποδοχής των μεταναστών μέσω διμερών συμφωνιών με άλλα κράτη (Βλ. Γερμανία, Γαλλία κ.λπ).
Όταν μια άλλη χώρα όμως, όπως η Ελλάδα, με ισχνή αναπτυξιακή δυναμική και περιορισμένες ευκαιρίες απασχόλησης, επιδιώκει την ενσωμάτωση των μη προσκεκλημένων μεταναστών-προσφύγων στην αγορά εργασίας τότε εύλογα αναμένεται ένα σύνολο αρνητικών επιπτώσεων.
Η πρώτη επίπτωση εντοπίζεται στην αδυναμία αύξησης των μισθών, λόγω συμπίεσης τους που προκαλείται από την άφθονη προσφορά εργασίας μεταναστών. Η δεύτερη επίπτωση, που συνδέεται με την πρώτη, εντοπίζεται στην έξοδο των Ελλήνων εργαζομένων σε άλλες χώρες. Και δεν αναφερόμαστε μόνο στους επιστήμονες. Το 30% που μεταναστεύσαν από το 2010 και μετά δεν ανήκει στον επιστημονικό κόσμο. Οι πιέσεις όμως που ασκούνται μέσω της συμπίεσης των μισθών λόγω της εν δυνάμει ενσωμάτωσης μεταναστών/προσφύγων αφορούν μεγάλο μέρος των εργαζομένων αυτής της κατηγορίας που έχουν μείνει στη χώρα.
Η χώρα μας χρειάζεται μηχανισμούς επαναπατρισμού των Ελλήνων, που εγκατέλειψαν τη χώρα και όχι το αντίθετο. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα στον πλανήτη για αντιγραφή και εφαρμογή της επιτυχιών τους (π.χ. βλ. The Jewish Agency).
Η αξιοπρεπής αλλά προσωρινή διαμονή των μεταναστών-προσφύγων και η παροχή παιδείας είναι υποχρέωση κάθε πολιτισμένης χώρας. Η προστασία και ο σεβασμός της ζωής είναι οι κύριοι παράγοντες του προβλήματος. Αυτή όμως η θέση δεν πρέπει να συγχέεται με τις συνθήκες απασχόλησης-μισθών-κερδών που δημιουργούνται λόγω της υπό συζήτηση ενσωμάτωσης τους στην αγορά εργασίας.
Η γνώση του διεθνούς περιβάλλοντος και οι διαχρονικές προσπάθειες των ισχυρών του πλανήτη με σκοπό τη διεθνοποίηση της φθηνής προσφερόμενης εργασίας εύλογα συγκρούονται με τις ευαισθησίες του κόσμου απέναντι σε κάθε κατατρεγμένο πρόσφυγα και μετανάστη. Η γνώση όμως των αρνητικών εκφάνσεων της παγκοσμιοποίησης απαιτεί την ανάλογη αντίδραση με στόχο την προστασία της εγχώριας απασχόλησης και των μισθών.
Ακόμη, οι γεωπολιτικές σκοπιμότητες, πέραν των οικονομικών, που συνάγονται από τους κανόνες της παγκοσμιοποίησης, οδηγούν στον επηρεασμό των πολιτικών συστημάτων των χωρών υποδοχής των μεταναστών, μέσω της απόδοσης της ιθαγένειας. Βλέπε ενδεικτικά, τα 2 εκ. Τούρκων ψηφοφόρων με γερμανική ιθαγένεια και τη θέση της Γερμανικής κυβέρνησης στο ελληνοτουρκικά υπέρ της Τουρκίας και όχι μόνο. Η συνιστώσα αυτή, σε συνδυασμό με τα προαναφερθέντα περιπλέκει ακόμη περισσότερο το εξεταζόμενο πρόβλημα, μέσω της γεωπολιτικής της λοιπόν διάστασης.
Και εδώ έρχεται προς συζήτηση ένα δεύτερο θέμα αυτό της απόδοσης της ιθαγένειας σε μετανάστες-πρόσφυγες και των επιπτώσεών της στα πολιτικά συστήματα των χωρών υποδοχής των προσφύγων, (η τρίτη επίπτωση του προβλήματος).
Οι μεταβλητές λοιπόν του προσφυγικού προβλήματος είναι πολλές και όχι μια. Κυρίαρχή βέβαια είναι ο σεβασμός της ζωής των προσφύγων-μεταναστών κατά τη διάρκεια της προσωρινής τους παραμονής στη χώρα, μεταβλητή όμως που οφείλει να μείνει ασύνδετη από άλλες που αφορούν στην απασχόληση-ιθαγένεια.
Στο σύνολο του προβλήματος ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι πρόσφυγες με υψηλό εισόδημα. Αυτοί μετέφεραν έγκαιρα τα χρήματά τους στην Ευρώπη ή έκαναν επενδύσεις στις όμορες της Συρίας χώρες οι τις χώρες υποδοχής στην Ευρώπη (π.χ. Σύροι πρόσφυγες, 1 δις δολάρια επενδύσεις στην Τουρκία, 550 εκ. δολάρια στην Αίγυπτο κ.λπ) προκαλώντας θετικές επιπτώσεις υπέρ όλων. Σε κάποιες περιπτώσεις τα οργανωμένα κράτη υποδοχής μερίμνησαν για την προσέλκυσή τους χωρίς τυμπανοκρουσίες και περιττό θόρυβο. Ακόμη και στη χώρα μας ξένες υπηρεσίες ενδιαφέρθηκαν για τους πρόσφυγες με εισοδήματα. Η αξιοποίηση της κατηγορίας αυτής –που δεν οδηγεί φυσικά σε απόδοση ιθαγένειας απλώς σε μια πράσινη κάρτα– μπορεί να λειτουργήσει και υπέρ των υπολοίπων προσφύγων στο πλαίσιο της αναδιανομής του εισοδήματος που παράγεται.
Τέλος, λύση στην ανισοκατανομή των προσφύγων-μεταναστών της περιόδου, δίνει το Άρθρου 80 της Συνθήκης και την Λειτουργία της ΕΕ σύμφωνα με το οποίο προβλέπεται ρητά η «δίκαιη κατανομή των ευθυνών μεταξύ των κρατών-μελών…» στο θέμα του προσφυγικού. Αν η Επιτροπή και το Συμβούλιο της ΕΕ αδυνατούν να το εφαρμόσουν, τότε τον λόγο έχει του Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
Πρόταση: Τρεις είναι οι παράμετροι που θα καθορίσουν την πολιτική μας στο χώρο του μεταναστευτικού προσφυγικού. Οι ανθρώπινες αξίες μαζί με τις διεθνείς Συνθήκες (Σύβαση Γενεύης κλπ), οι πιέσεις της παγκοσμιοποίησης και οι γεωπολιτικές σκοπιμότητες.
6. ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ-ΑΜΥΝΑ
6.4 Ελληνοτουρκικές σχέσεις.
Οι σχέσεις μας με την Τουρκία κινούνται στο πλαίσιο της «Γαλάζιας πατρίδας» δόγμα που ασπάζονται τόσο οι Ισλαμιστές όσο και οι Κεμαλικές δυνάμεις. Η Τουρκία έχει χάσει όλες τις ευκαιρίες που της δόθηκαν για να ενταχθεί στην ΕΕ (τελευταία το 1999 στη Σύνοδο Κορυφής του Ελσίνκι) και αυτό δεν πρόκειται να γίνει. Οπότε, η επένδυση που έγινε εκ μέρους μας σύμφωνα με την οποία η ενταξιακή διαδικασία θα έλυνε όλα τα προβλήματά μας έχει χαθεί προ πολλού. Επίσης, η Τελωνειακή Ένωση του 1996 είναι στο αέρα. Από την άλλη, η κοινή πολιτική της Άμυνας της ΕΕ ακόμη βρίσκεται σε εμβρυακή κατάσταση. Παρόλα αυτά οφείλουμε να αξιοποιήσουμε όλα τα εργαλεία που μας προσφέρει.
Η σκληρή αμυντική πολιτική της χώρας μας δε λύνει λύσεις ή νίκες ούτε η πρόταξη του διεθνούς δικαίου οδηγεί στην προάσπιση των κυριαρχικών δικαιωμάτων. Χρειάζονται και άλλα εργαλεία. Ενδεικτικά προτείνεται η ναυπήγηση ενός ερευνητικού-σεισμολογικού σκάφους ή η αγορά ενός μεταχειρισμένου. Αυτό θα δώσει νέα ώθηση στην προάσπιση των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων στο Αιγαίο και το Κρητικό πέλαγος. Υπενθυμίζεται ότι η Τουρκία διαθέτει δύο τέτοια σκάφη και ναυπηγεί ένα τρίτο της τάξης των 100 εκ. δολαρίων.
Πρόταση: Ένα μείγμα πολιτικής με άξονες το διεθνές Δίκαιο. την ΕΕ και την “επιθετική” εξωτερική πολιτική θα είναι οι κυρίαρχες συνιστώσες του προβλήματος Τουρκία.
6.9 Άμυνα
Η ενίσχυση της πολεμικής βιομηχανικής στη χώρα αποτελεί μονόδρομο, έχοντας υπόψη τον περίγυρό μας και τους περιορισμούς που εισάγει. Για το σκοπό αυτό, οφείλουμε, όπως τονίζεται και στο Σχέδιο, να ξαναζωντανέψουμε την αμυντική βιομηχανία δίνοντας έμφαση στην αεροναυπηγική και ηλεκτρομηχανική. Συνεργίες με άλλες χώρες εντός ή εκτός της ΕΕ θα επιταχύνουν αυτήν τη διαδικασία, που θα οδηγήσει σε μια εξωστρεφή παραγωγική δραστηριότητα μεγάλων επενδύσεων. Ακόμη, να δημιουργηθεί ένας Ειδικός Λογαριασμός εκτός κρατικού προϋπολογισμού, που θα χρηματοδοτεί την Άμυνα και ο οποίος θα χρηματοδοτείται από ένα ποσοστό του καταβαλλόμενου ΦΠΑ ή από ένα ποσοστό του φόρου των καυσίμων.
Από την άλλη βέβαια υφίσταται και το πρόβλημα των προμηθειών του στρατού σε μη οπλικά συστήματα. Η μη προσεκτική μελέτη και εφαρμογή των σχετικών Οδηγιών (και ειδικότερα της 2009/81 που αναφέρεται σε προμήθειες για τον στρατό) της ΕΕ οδήγησε στην ανάθεση προμηθειών στολών του στρατού, μπουφάν κ.λπ σε ξένες βιομηχανίες και στην επακόλουθη συρρίκνωση της εγχώριας βιομηχανίας. Η καλή γνώση των διαδικασιών και των προβλέψεων των Οδηγιών και η τεχνικές που εισάγουν υπέρ των προμηθειών προερχομένων από την εγχώρια παραγωγή μπορεί να αντιστρέψει την όλη τάση υπέρ της βιομηχανίας (βλ. αναλυτικότερα προτάσεις http://mardas.eu/2020/09/21/κρατικές-προμήθειες-και-όμως-μπορούν/ ). Αυτήν την πολιτική επιβάλλεται να ακολουθήσουν οι υπηρεσίες προμήθειων του Υπουργείου της Άμυνας συγκρουόμενες βέβαια με ένα μεγάλο σύνολο συμφερόντων των εισαγωγέων τέτοιων ειδών. Εδώ χρειάζεται η ανάλογη πολιτική βούληση, η εκπαίδευση του προσωπικού που ασχολείται με τις σχετικές προμήθειες και η αντιγραφή βέλτιστων πρακτικών άλλων οργανωμένων διοικήσεων κρατών-μελών της ΕΕ, με τη βοήθεια των οποίων γίνονται αναθέσεις προμηθειών μη οπλικών συστημάτων σε εγχώριους προμηθευτές. Είμαστε η πιο ανοιχτή χώρα σε εισαγωγές στο πλαίσιο της ΕΕ σε προμήθειες υλικού-αγαθών, εξέλιξη που πρέπει να μας προβληματίζει.
Πρόταση: Δημιουργία Ειδικού Λογαριασμού για την Άμυνα και συνέργειες με άλλα κράτη για γρήγορη ανάκαμψη της εγκαταλελειμμένης αμυντικής βιομηχανίας που οφείλει να χαρακτηρίζεται από έντονη εξωστρέφεια. Να επαναθεωρηθεί η πολιτική προμηθειών σε μη οπλικά συστήματα, παραμένοντας φυσικά συμβατή με τους κανόνες της ΕΕ, η οποία όμως να δίνει χώρο στην εγχώρια βιομηχανία, κάτι που είναι εφικτό σύμφωνα με την πρακτική των κρατών-μελών.
Δημήτρης Μάρδας
Καθηγητής Τμήματος Οικονομικών Επιστημών ΑΠΘ
π. Αν. Υπουργός Οικονομικών,
π. Υφ/γός Εξωτερικών και π. βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ Θεσσαλονίκης
